Dziedziczenie długów nie jest koniecznością. Jak się zabezpieczyć przed niechcianym obciążeniem?

Dziedziczyć można albo na podstawie testamentu, albo dziedziczenia ustawowego. W pierwszym przypadku to spadkodawca wskazuje, kto uzyska prawo do majątku lub jego części. Dziedziczenie ustawowe ma natomiast określoną kolejność – jako pierwsi dziedziczą małżonkowie i dzieci, a jeśli nie jest to możliwe – wnuki, rodzice, rodzeństwo itd. W tym przypadku majątek może też trafić w ręce gminy lub Skarbu Państwa. Co istotne, niezależnie od podstawy przekazania majątku, spadkobiercy muszą liczyć się z tym, że odziedziczyć można również długi. Czy jednak ich przyjęcie jest konieczne? 

Przyjęcie spadku. Co mówi Kodeks cywilny? 

O tym, co może zrobić spadkobierca ze spadkiem, mówi art. 1012 ustawy z 23 kwietnia 1964 roku – Kodeks cywilny. Wynika z niego, że spadkobierca może przyjąć spadek bez ograniczenia odpowiedzialności za długi – jest to przyjęcie proste, przyjąć spadek z ograniczeniem odpowiedzialności – czyli przyjąć z dobrodziejstwem inwentarza, lub też odrzucić go. 

Jak wskazuje not. Magdalena Arendt, wiceprezes Krajowej Rady Notarialnej, w rozmowie z „Rzeczpospolitą”, w ubiegłym roku notariusze udokumentowali 267 364 oświadczenia dotyczące przyjęcia lub odrzucenia spadku. 

Czytaj więcej

Nieruchomości

Sprzedaż mieszkania ze spadku. Ministerstwo Finansów tłumaczy nowe przepisy

Jeśli sprzedajemy odziedziczone po najbliższej rodzinie mieszkanie bądź dom i spadek był zwolnion...

Co oznacza przyjęcie proste spadku? 

Przyjęcie spadku bez ograniczenia odpowiedzialności za długi jest jednoznaczne z dziedziczeniem w pełnej wysokości – zarówno majątku, jak i wszystkich zobowiązań. Co istotne, spadkobierca odpowiada za długi całym swoim majątkiem, a więc nie tylko tym, co odziedziczy, lecz także tym, co już posiada. 

Przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza – bezpieczniejsza opcja? 

Za zdecydowanie bezpieczniejszą opcję przyjęcia spadku uznawane jest przyjęcie go z ograniczeniem odpowiedzialności – z dobrodziejstwem inwentarza. W tym przypadku spadkobierca będzie odpowiadał za długi zmarłej osoby tylko w takiej wysokości, w jakiej odziedziczy majątek. 

„Od 18 października 2015 roku obowiązują przepisy mające szczególne znaczenie dla dziedziczenia spadków z długami. Wprowadziły one zasadę, że niezłożenie oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku przez spadkobiercę w terminie sześciu miesięcy od uzyskania informacji o powołaniu do spadku, nie powoduje automatycznego przyjęcia spadku z wszystkimi długami, ale równoznaczne jest z przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza, co oznacza zabezpieczenie przed długami spadkowymi przewyższającymi wartość nabytego majątku” – przypomina Magdalena Arendt. 

Czytaj więcej

Spadki i darowizny

Chciała testament zgodny z prawem ukraińskim, notariusz odmówił. Co orzekł sąd?

Opolski sąd przyznał rację notariuszowi, który odmówił sporządzenia testamentu mieszkającej w Pol...

Czy można wycofać się z przyjęcia spadku? 

Zdarzyć się jednak może, że spadkobierca przyjmie spadek z dobrodziejstwem inwentarza, będąc w przekonaniu, że długi są mniejsze niż wartość spadku, jednak dokonaniu spisu inwentarza okaże się, że zobowiązania przewyższają wartość majątku. Czy w takiej sytuacji może on się wycofać ze swojej decyzji? 

Agnieszka Sinkiewicz, Rzecznik Prasowy Stowarzyszenia Notariuszy RP, w wypowiedzi dla „Rzeczpospolitej” zaznacza, że jego odpowiedzialność będzie wówczas ograniczona do ustalonego w inwentarzu stanu czynnego spadku. 

„Zgodnie z art. 1031 § 2 Kodeksu cywilnego powyższe ograniczenie odpowiedzialności odpada, jeżeli spadkobierca podstępnie nie podał do inwentarza przedmiotów należących do spadku albo podał do inwentarza nieistniejące długi. Przepisy o wadach oświadczenia woli, w tym o działaniu pod wpływem błędu, będą miały zastosowanie ze zmianami wynikającymi z art. 1019 Kodeksu cywilnego” – dodaje. 

Odrzucenie spadku – co oznacza? 

Spadek można również odrzucić. Będzie to korzystne głównie w przypadku, gdy długi osoby zmarłej są wysokie, a nie pozostawiła ona po sobie majątku wystarczającego, by je spłacić. Wówczas spadkobierca jest wyłączony z dziedziczenia w taki sam sposób, jakby nie dożył otwarcia spadku. 

„Najprostszym sposobem uniknięcia konieczności występowania jako spadkobierca w sytuacji, gdy nie przedstawia to żadnej ekonomicznej korzyści (wartość długów jest wyższa niż wartość majątku), jest złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku. Należy pamiętać, że takie oświadczenie można złożyć w sądzie spadku lub przed notariuszem w terminie sześciu miesięcy od dnia, w którym dowiadujemy się o powołaniu do spadku” – wyjaśnia Magdalena Arendt. 

Czytaj więcej

Spadki i darowizny

Kiedy dokładnie należy otworzyć testament i kto powinien to zrobić?

Sporządzenie testamentu to jeden ze sposobów rozdysponowania swoim mieniem po śmierci. Jeżeli jed...

Trzeba jednak podkreślić, że odrzucenie spadku może nie oznaczać pełnego bezpieczeństwa. Skoro bowiem osoba odrzucająca spadek jest traktowana tak, jakby nie dożyła jego otwarcia, to zobowiązania te przechodzą na kolejne uprawnione do spadku osoby. Muszą więc one także być czujne i odrzucić spadek. Jeżeli są to osoby niepełnoletnie, należy tego dokonać w ich imieniu za wcześniejszą zgodą sądu opiekuńczego. 

Według Kodeksu cywilnego przyjęcie lub odrzucenie udziału spadkowego przypadającego spadkobiercy z tytułu podstawienia (czyli powołania  spadkobiercy testamentowego na wypadek, gdyby inna osoba powołana jako spadkobierca ustawowy lub testamentowy nie chciała lub nie mogła być spadkobiercą) może nastąpić niezależnie od przyjęcia lub odrzucenia udziału spadkowego, który temu spadkobiercy przypada z innego tytułu. Spadkobierca może także odrzucić udział spadkowy z tytułu przyrostu, ale jednocześnie przyjąć udział przypadający mu jako powołanemu spadkobiercy. Co jednak istotne, poza tymi przypadkami, nie można spadku częściowo przyjąć, a częściowo odrzucić. 

Ponadto, według informacji przekazanych przez Agnieszkę Sinkiewicz, należy pamiętać, że jeżeli spadkobierca odrzucił spadek z pokrzywdzeniem wierzycieli, każdy z wierzycieli, którego wierzytelność istniała w chwili odrzucenia spadku, może żądać, ażeby odrzucenie spadku zostało uznane za bezskuteczne w stosunku do niego według przepisów o ochronie wierzycieli w razie niewypłacalności dłużnika. 

„Uznania odrzucenia spadku za bezskuteczne można żądać w ciągu sześciu miesięcy od chwili powzięcia wiadomości o odrzuceniu spadku, lecz nie później niż przed upływem trzech lat od odrzucenia spadku” – dodaje. 

Czytaj więcej

Podatki

Skarbówka przywróci termin na zgłoszenie rodzinnego spadku lub darowizny

Najbliższa rodzina nie płaci podatku, jeśli w ciągu sześciu miesięcy zgłosi spadek bądź darowiznę...

Ile czasu ma spadkobierca na przyjęcie lub odrzucenie spadku? 

Spadkobierca ma sześć miesięcy od dnia, w którym dowiedział się o dziedziczeniu, na złożenie oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku. Aby termin został zachowany, wystarczy przed jego upływem złożyć wniosek do sądu o odebranie oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku. Termin może zostać zawieszony na czas trwania postępowania sądowego, jeśli złożenie powyżej wskazanego oświadczenia wymaga zezwolenia sądu. 

„Ocena, która z form ochrony przed odpowiedzialnością za długi spadkowe jest najskuteczniejsza, będzie zależała zawsze od okoliczności konkretnego przypadku. Co do zasady jednak – w sytuacji, w której spadkobierca zna wysokość długów spadkowych – może sam dokonać analizy ich wartości względem aktywów spadku. Pozwoli to na podjęcie świadomej decyzji o odrzucenia spadku lub też jego przyjęciu z dobrodziejstwem inwentarza. Wówczas jego odpowiedzialność zostanie ograniczona do ustalonego w inwentarzu stanu czynnego spadku, przy czym powyższe ograniczenie odpowiedzialności odpada, jeżeli spadkobierca podstępnie nie podał do inwentarza przedmiotów należących do spadku albo podał do inwentarza nieistniejące długi. Jeżeli natomiast spadkobierca nie zna wysokości długów spadkowych – dokonanie takiej analizy nie jest możliwe. Wówczas ewentualnie do złożonego przez spadkobiercę oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu, działającego pod wpływem błędu, stosuje się przepisy o wadach oświadczenia woli ze zmianami wynikającymi z art. 1019 Kodeksu cywilnego” – wyjaśnia Agnieszka Sinkiewicz.