Jak wygląda sytuacja kobiet w wojsku na świecie? Wnioski z raportu ONZ

W krajach analizowanych w raporcie ONZ „Towards Equal Opportunity for Women in Defence” z 2024 roku, kobiety stanowią zaledwie 2 proc. oficerów marynarki wojennej oraz 3 proc. oficerów wojsk lądowych i sił powietrznych. Choć to niewielki odsetek, obecność kobiet w siłach zbrojnych systematycznie wzrasta. Między 2016 a 2022 rokiem udział kobiet w armii w badanych w raporcie państwach zwiększył się średnio o jedną czwartą. Kobiety stanowią 12 proc. personelu wojsk lądowych, 15 proc. sił powietrznych, 14 proc. marynarki wojennej i 16 proc. żandarmerii. Dla porównania, w 2022 roku kobiety stanowiły średnio 24 proc. funkcjonariuszy policji w 34 analizowanych krajach.

Kobiety w wojsku

Kobiety w siłach zbrojnych często pełnią funkcje w logistyce, administracji, wsparciu bojowym i medycynie. Są też licznie reprezentowane w obszarach prawnych, kadrowych oraz public relations. Dostrzec można pozytywne zmiany w armiach świata – w wielu państwach arabskich, takich jak Egipt, Jordania czy Zjednoczone Emiraty Arabskie, kobiety zaczęły pełnić funkcje pilotów myśliwców. Mimo tych postępów, zawód żołnierza pozostaje zdominowany przez mężczyzn, a kobiety nadal napotykają znaczne bariery w rozwoju kariery wojskowej. Jak wskazuje raport ONZ, źródłem tych trudności są głęboko zakorzenione stereotypy, które podważają ich kompetencje, a także praktyki związane z rekrutacją, awansami i utrzymaniem w służbie, które wciąż faworyzują mężczyzn.

Wyższy szczebel dowodzenia

Szczególnym wyzwaniem jest brak kobiet na wyższych szczeblach dowodzenia. W 2023 roku kobiety stanowiły 13 proc. ministrów obrony na świecie. Analizy wskazują, że kobiety częściej obejmują te stanowiska w krajach, gdzie siły zbrojne są wykorzystywane w znacznej mierze do prowadzenia działań pokojowych, odchodząc od tradycyjnych schematów. W Unii Europejskiej kobiety kierują resortami obrony w 6 z 27 państw członkowskich (22 proc.), reprezentując takie kraje jak Belgia, Czechy, Hiszpania, Luksemburg, Austria i Litwa. Dodatkowo, na czele Europejskiej Agencji Obrony, kluczowej instytucji wspierającej politykę obronną UE, również stoi kobieta. Przełomowe zmiany zachodzą także poza Europą. W 2023 roku w Stanach Zjednoczonych po raz pierwszy kobieta objęła stanowisko Szefa Operacji Morskich, stając się najwyższym rangą oficerem w amerykańskiej marynarce wojennej. Rok później, w 2024 roku, Kanada mianowała pierwszą kobietę na stanowisko Szefa Obrony, a w Nowej Zelandii kobieta po raz pierwszy objęła funkcję Dowódcy Wojsk Lądowych. Te zmiany świadczą o rosnącej roli kobiet w obronności, choć droga do ich pełnego udziału wciąż pozostaje pełna wyzwań.

Czytaj więcej

Wywiad

Polskie czołgistki: Służba wojskowa powinna być obowiązkowa, bo uczy życia w grupie

„W wojsku nie ma kobiet i mężczyzn, są żołnierze” – mówią Wiktoria i Kamila, które służą w I Warszawskiej Brygadzie Pancernej Wojska Polskiego. I wyjaśniają czym dokładnie zajmuje się działonowy.

Bariery, inicjatywy i zmiany w podejściu

Kobiety wciąż stają w obliczu wielu trudności, takich jak płciowe stereotypy, dyskryminacyjne praktyki, a nawet brak odpowiedniego zaplecza i sprzętu. Te wyzwania utrzymują status quo, zgodnie z którym wojsko jest zdominowane przez mężczyzn. Aby, dać kobietom szanse na rozwój kariery w armii, kraje takie jak Ghana i Niemcy podkreślają konieczność przeprowadzania szczegółowych ocen stanu obecnego, wykorzystując narzędzia takie jak MOWIP (Measuring Opportunities for Women in Peace Operations). W tym kontekście RPA wdrożyło system celów rekrutacyjnych dla kobiet, co okazało się skuteczną metodą zwiększania ich reprezentacji w siłach zbrojnych. Natomiast Liberia i Brazylia oferują kobietom specjalne szkolenia przedrekrutacyjne, dając im szansę na lepsze przygotowanie do służby.

Brak zainteresowania wstąpieniem do wojska wśród kobiet często wynika z braku wiedzy o służbie wojskowej. W odpowiedzi na tę sytuację Mołdawia podjęła działania mające na celu zmianę postrzegania armii, uruchamiając wspólne kampanie informacyjne we współpracy z Narodowym Stowarzyszeniem Kobiet w Armii oraz Ministerstwem Obrony. Celem tych inicjatyw jest ukazanie sił zbrojnych jako instytucji otwartej na kobiety oraz promowanie różnorodnych ról, które kobiety mogą pełnić w wojsku.

Jak podaje wspomniany raport ONZ, w niektórych krajach przepisy nie pozwalają kobietom pełnić ról bojowych, takich jak służba w piechocie, jednostkach pancernych, siłach powietrznych, siłach specjalnych oraz marynarce wojennej. Decyzje te mogą być uzasadniane względami prywatności, na przykład ograniczoną przestrzenią w czołgach czy na okrętach podwodnych. W odpowiedzi na głosy sprzeciwiające się takim regulacjom, niektóre państwa stworzyły oddzielne jednostki tylko dla kobiet, a na przykład Jordania oferuje szkolenie zarówno dla plutonów mieszanych, jak i wyłącznie kobiecych.

Czytaj więcej

Biznes

Małgorzata Kobylarczyk na czele zbrojeniowego giganta. "Płeć nie jest najważniejsza"

Kierownictwo MBDA powołało Małgorzatę Kobylarczyk na stanowisko dyrektora generalnego MBDA Polska Sp. z o.o. Wiemy, jakie zadania czekają na nową szefową zbrojeniowego giganta i jak widzi ona swój awans.

Normy społeczne, które przypisują kobietom główną odpowiedzialność za dom, opiekę nad dziećmi i osobami starszymi, utrudniają im wstąpienie do wojska. Aczkolwiek w większości krajów, badanych w raporcie ONZ, personel wojskowy korzysta z takich samych świadczeń związanych z urlopem macierzyńskim i rodzicielskim jak pracownicy sektora publicznego. Niemniej jednak niektóre armie oferują dodatkowe zabezpieczenia dla ciężarnych członkiń służby wojskowej, chroniąc je przed ryzykiem zdrowotnym. Ponadto, zapewniają one prawo do przerw na karmienie piersią. Na przykład Siły Zbrojne Bangladeszu wprowadziły rozszerzony urlop macierzyński, dłuższy niż w innych instytucjach publicznych, oraz inne środki wspierające matki – w tym elastyczne godziny rozpoczęcia pracy oraz dostęp do żłobków. Także Dominikana zbudowała centra opieki nad dziećmi dla personelu wojskowego.

Przemoc w siłach zbrojnych

Pomimo wdrożonych działań mających na celu zwalczanie nadużyć w siłach zbrojnych, problem ten nadal pozostaje obecny. Obawa przed przemocą seksualną stanowi jeden z powodów, dla których kobiety rezygnują z wstąpienia do armii. Choć przemoc ta dotyka zarówno mężczyzn, jak i kobiety, trudno jest podać dokładne statystyki, albowiem przypadki te są często niezgłaszane. Jak wskazuje NATO Review, szacuje się, że od 20 proc. do 45 proc. wojskowych doświadcza traumy seksualnej, definiowanej przez amerykański Departament ds. Weteranów jako „napaść lub molestowanie seksualne doświadczone podczas służby wojskowej". Kobiety w służbie są szczególnie narażone na tego typu przemoc; badania z 2021 roku wskazują, że 33 proc. amerykańskich oraz 36,7 proc. francuskich żołnierek padło ofiarą traumy seksualnej w ciągu ostatnich 12 miesięcy. W Wielkiej Brytanii, gdzie kobiety stanowią jedynie 11,8 proc. personelu sił zbrojnych, aż 83 proc. osób skarżących się na napaści seksualne to właśnie kobiety. W większości armii wprowadzono procedury mające na celu zwalczanie molestowania, zastraszania i przemocy seksualnej, a Kanadyjskie Siły Zbrojne stworzyły specjalną, przejrzystą stronę internetową dla osób zgłaszających incydenty napaści seksualnych lub molestowania. Na stronie cały czas widoczny jest przycisk „wyjdź szybko”, który po kliknięciu przenosi użytkownika na stronę z prognozą pogody. Jednak wciąż w wielu krajach brakuje pełnej niezależności postępowań. Kiedy są one przeprowadzane przez wojskowych ogranicza to ich skuteczność i utrzymuje atmosferę bezkarności w strukturach wojskowych.

Pokonywanie wyzwań, przed którymi stają kobiety, wstępując do wojska wymaga holistycznego podejścia, w tym systematycznej ewaluacji, ukierunkowanych strategii rekrutacyjnych i mechanizmów odpowiedzialności wewnętrznej, które będą skutecznie zapobiegać nadużyciom i przemocy.