„We współczesnym życiu oddychamy głównie w pomieszczeniach, ale atmosfera wewnętrzna jest niezwykle złożona i zmienna. Poprzez moje badania pomagam na nowo zdefiniować naukę o zanieczyszczeniu powietrza i zmienić sposób, w jaki społeczeństwo może łagodzić i zapobiegać związanym z tym zagrożeniom, łącząc naukę z praktyką i polityką w świecie rzeczywistym. Marzę o podejmowaniu przez naukę decyzji, które chronią Ziemię i pozytywnie wpływają na społeczeństwo” – tłumaczy prof. Lidia Morawska, z Uniwersytetu Technologicznego w australijskim Queensland, dyrektor Międzynarodowego Laboratorium Jakości Powietrza i Zdrowia, która w 2023 roku została laureatką międzynarodowej nagrody L’Oréal–UNESCO dla Kobiet i Nauki.
„Realizuj swoje zainteresowania i marzenia i nie myśl nawet przez chwilę, że jest coś, czego nie możesz osiągnąć”
Profesor Lidia Morawska urodziła się w Tarnowie, ale wychowywała w Przemyślu. Jest córką znanego żeglarza jachtowego Henryka Jaskuły – pierwszego Polaka i trzeciego żeglarza w historii, który samotnie, bez zawijania do portów okrążył Ziemię. To on i jej matka – chemiczka Zofia, wspierali ją we wszystkim, czego chciała dokonać i dodawali wiary, że może osiągnąć to, czego pragnie. Zainteresowanie nauką profesor Lidii Morawskiej rozpoczęło się, kiedy była jeszcze dziewczynką. Chciała zrozumieć zjawiska otaczającego ją świata, od układów planetarnych, po złożoność zapylania i interakcji między owadami, roślinami i środowiskiem. Bardzo lubiła łamigłówki matematyczne. Postanowiła zostać fizykiem jądrowym. Do tej pory lubi używać metafor żeglarskich, chętnie posługuje się na przykład łacińskim cytatem przypisywanym Pompejuszowi Wielkiemu: „Navigare necesse est, vivere non est necesse. Żeglowanie jest koniecznością, życie nie jest koniecznością”.
Po ukończeniu liceum przeprowadziła się do Krakowa, gdzie podjęła studia na wydziale fizyki Uniwersytetu Jagiellońskiego. Na tej uczelni w 1982 roku obroniła doktorat, zajmując się w pracy naukowej radonem oraz jego pochodnymi. Pięć lat później wyjechała do Kanady, gdzie pracowała naukowo na Uniwersytecie McMastera, a później na Uniwersytecie w Toronto. Od 1991 roku zatrudniona jest na australijskim Uniwersytecie Technologicznym w Queensland. Pozostaje członkinią Australijskiej Akademii Nauk, doradczynią Światowej Organizacji Zdrowia, wicekanclerzem Globalnego Centrum Badań nad Czystym Powietrzem na Uniwersytecie w Surrey w Wielkiej Brytanii oraz adiunktem w Instytucie Środowiska i Klimatu Uniwersytetu Jinan w Chinach.
Opublikowała około tysiąca artykułów podkreślających zagrożenia dla zdrowia człowieka wynikające z narażenia na zanieczyszczenia wewnętrzne, czynniki chemiczne i biologiczne, a także gazy i cząsteczki w wielu środowiskach, w tym na obszarach miejskich i głównych środowiskach wewnętrznych, w których przebywamy, takich jak domy, szkoły, obiekty sportowe i transportu publicznego.
„Musi być presja społeczeństwa, która zmusza rządy, by podejmowały niezbędne działania z wyprzedzeniem”
Podczas pobytu w Toronto zgromadziła 20 naukowców z czterech krajów, aby zbadać wpływ najdrobniejszych cząstek pochodzących z emisji samochodowych na zdrowie dzieci, wykazując, że są one związane z ogólnoustrojowym zapaleniem dróg oddechowych. W 2015 roku skłoniło to Światową Organizację Zdrowia i rządy wielu krajów do przeglądu krajowych norm ochrony dzieci i ograniczenia ich narażenia na ultradrobne cząsteczki.
