Katharina Wagner. Historia kobiety, którą zarządza spuścizną wielkiego przodka

Prawnuczka wielkiego kompozytora Ryszarda Wagnera i praprawnuczka jego teścia — Franciszka Liszta przyszła na świat w maju 1978 roku w siedzibie rodu, na Zielonym Wzgórzu w Bayreuth. Jej ojciec, Wolfgang Wagner był od lat 50. prezesem i dyrektorem artystycznym odbywającego się co roku, zawsze od 25 lipca do 28 sierpnia, festiwalu Bayreuther Festspiele oraz instytucji zarządzającej spuścizną wielkiego przodka.

Od dziecka w wielkim świecie

Mieszkając z rodzicami w tym historycznym miejscu i dorastając w cieniu „dorobku“ światowej klasy kompozytora, Katharina od dziecka poznawała wartość i znaczenie dzieła, którego dziedziczką nieuchronnie miała zostać. Wprowadzana przez ojca w tajniki wielkiego rodzinnego biznesu i wymagającej kunsztu dyplomacji współpracy z ciałami doradczymi, poznawała jednocześnie wielki świat - wszystkich możnych i ważnych, pięknych i bogatych zjeżdżających co roku do tego idyllicznego i położonego z dala od wielkich metropolii miejsca. Taki kapitał dostają w wyprawie królewny lub córki współczesnych gwiazd, ale nie wszystkie potrafią z tego skorzystać.

Katharina Wagner

Archiwum prywatne

Katharina postawiła na edukację. Studia teatrologii w berlińskim Freie Universität dały jej podstawy teoretyczne oraz kontakt z kulturą młodego pokolenia i wieloma międzynarodowymi artystami. W Berlinie zetknęła się między innymi z Christophem Schlingensiefem, radykalnym artystą, który za jej poleceniem zrealizował potem w Bayreuth „Parsifala“.

Współpracowała też z wielkimi reżyserami operowymi jak Harry Kupfer, początkowo jako asystentka reżysera w berlińskiej Staatsoper Pod Lipami, później - jeszcze kilkakrotnie w rodzinnym teatrze na Zielonym Wzgórzu.

Wysoka blondynka, z otwartym spojrzeniem i inteligentnym humorem, wrażliwa ale i pewna siebie, nie wykazywała żadnych elitarnych fanaberii typowych dla „wysoko urodzonych“. Ale zgodnie z genami jej przodków — z energią i uporem dążyła do wytyczonego przez siebie celu: reżyserii opery. Wśród kobiet był to wtedy jeszcze zawód bardzo rzadki.

Już w 2002 roku, mając 24 lata Katharina Wagner wyreżyserowała w Würzburgu „Latającego Holendra“, jeden z najbardziej znanych utworów pradziadka. Historię opowiedziała z perspektywy feministycznej, odcinając się od dotychczasowych tradycyjnych interpretacji opery, co spowodowało falę krytyki. Dziś recenzenci przyznają, że już wtedy można było rozpoznać talent i pazur młodej reżyserki.

Czytaj więcej

Jej historia

Polka Joanna Warsza została kuratorką Hamburga. Jak wyglądała jej droga do sukcesu?

Joanna Warsza jest niezależną kuratorką wystaw, autorką i wydawczynią wielu książek o sztuce. Pracuje w Berlinie, Wenecji, Stambule czy Sztokholmie. Polska menadżerka sztuk wizualnych cieszy się renomą w międzynarodowych kręgach artystycznych. Właśnie została kuratorką miasta Hamburg.

Katharina Wagner — stworzona do działania

Wrodzona ambicja i przebojowość prowadziły Katharinę Wagner na sceny Monachium, Budapesztu czy Berlina. Równolegle przejmowała coraz więcej obowiązków w Bayreuth, gdzie arbitralne rządy jej ojca stały się powodem coraz ostrzejszej krytyki. Po niespodziewanej śmierci matki, Gudrun Mack-Wagner, sprawy nabrały tempa i długoletni pryncypał, prawie 90-letni Wolfgang Wagner zgodził się w 2008 roku ustąpić ze swej funkcji na rzecz obu córek — pochodzącej z pierwszego małżeństwa Evy Wagner-Pasquier (rocznik 1945) oraz 30-letniej wtedy Kathariny Wagner. Dla obu kobiet ten zawodowy mariaż nie był łatwy. Mimo że nie znały się wcześniej osobiście (!) i dzieli je duża różnica wieku (33 lata), zdawały sobie sprawę z ogromnej odpowiedzialności i obie przygotowały sumiennie nowy plan pracy. Mimo dobrych chęci z obu stron trochę jednak iskrzyło.

Powierzenie dyrekcji tak ważnej instytucji dwóm kobietom było wielkim krokiem w Niemczech, wtedy jeszcze niezbyt entuzjastycznie nastawionych do równouprawnienia. W rodzie Wagnerów mocne kobiety zawsze odgrywały jednak ważną rolę: Cosima, żona Ryszarda Wagnera czy jej synowa — Winifred.

Ta uwarunkowana genetycznie siła pozwoliła przyrodnim siostrom, Evie i Katharinie mimo kontrowersji przetrwać całą 7-letnią kadencję wspólnego dyrektoriatu. Dopiero od 2015 roku Katharina Wagner została jedyną menedżerką Bayreuther Festspiele z budżetem obejmującym 12 milionów euro. Obok obszernej administracji do jej obowiązków należy tworzenie programu artystycznego wraz z angażowaniem artystów — dyrygentów, reżyserów czy wybitnych wykonawców — muzyków, których kalendarz wypełniony jest co najmniej na 5 lat do przodu. Są wśród nich sławy takie jak Kirył Petrenko, wybitny dyrygent wagnerowski Pablo Heras-Casada, mezzosopranistka Elīna Garanča, tenor Piotr Beczała, czy bas baryton Tomasz Konieczny, który już od kilku lat jest w Bayreuth stałym wykonawcą partii Wotana. Katharina Wagner wykazała się często nie tylko wielką znajomością środowiska, ale też wyczuciem muzycznym, wrażliwością i odwagą w poszukiwaniu nowych talentów. Jej odkryciem był na przykład Tobias Kratzer, który od debiutu w Bayreuth stał się najbardziej rozchwytywanym reżyserem operowym w Niemczech.

Jako młoda kobieta Katharina starała się wprowadzać nowoczesne rozwiązania do tradycyjnej, stworzonej przez Ryszarda Wagnera w 1876 roku instytucji. Zajęła się powolną modernizacją organizacji. Wprowadziła transmisje telewizyjne oraz publiczne festyny open air organizowane w parku wokół domu festiwalowego i muzeum Ryszarda Wagnera.

Trudny czas

Cezurą była pandemia koronawirusa i spowodowana nią przerwa w działalności Bayreuther Festspiele.

W kwietniu 2020 roku opinię publiczną zaszokowała wiadomość o „dłuższej chorobie“ Kathariny Wagner, „uniemożliwiającej jej prowadzenie Bayreuther Festspiele“. Dopiero po pewnym czasie media podały, że młoda kobieta znajdowała się przez sześć tygodni w stanie śpiączki w wyniku nadciśnienia płucnego, powstałego przez nieleczone zakrzepice. Po operacji i rehabilitacji Katharina Wagner wróciła jeszcze w 2020 roku do swoich obowiązków. Odtąd żyje zdrowiej, nie pali i pamięta o tym, żeby częściej wstawać od biurka, przynajmniej na krótki spacer.

Tymczasem druga kadencja jej dyrekcji dobiega właśnie końca i Fundacja Ryszarda Wagnera przedłużyła kontrakt z nią do końca 2030 roku, oddzielając w przyszłości odpowiedzialność artystyczną od administracyjnej. Ta druga będzie od przyszłego roku domeną nowego dyrektora generalnego, a Katharina zostanie dyrektorką artystyczną z własnym autonomicznym budżetem, przeznaczonym wyłącznie na realizację programu artystycznego, bez uszczerbków na korzyść np. konserwacji historycznej fasady.

Czytaj więcej

Jej historia

"Film może być narzędziem walki"- mówi reżyserka Elwira Niewiera

Urodzona w 1976 roku w Raciborzu i mieszkająca w Niemczech polska reżyserka i scenarzystka dokumentalna, współautorka filmów „Efekt domina“, „Książę i dybuk“, „Syndrom Hamleta“, ma dwa oblicza.

Wyzwania dają moc działania

W tym czasie czeka już kolejne wyzwanie: za dwa lata, w 2026 roku przypada 150 jubileusz festiwalu. Wtedy Katharina chce złamać kolejne tabu i rozszerzyć obowiązujący dotychczas kanon repertuarowy, składający się z 10 późnych oper Ryszarda Wagnera, dodając jego wczesny utwór „Rienzi“.

Jej dni wypełniają spotkania z udziałowcami, wykłady i seminaria w Wyższej Szkole Muzycznej Hansa Eislera w Berlinie, próby, nagrania, terminy ze sponsorami i inne. Multitasking to jeden z naturalnych talentów Kathariny.

Pytana o dotychczasowy dorobek Wagner wskazuje jako największe osiągnięcie w swojej pracy stworzenie cyklu inscenizacji oper dziecięcych. Z dumą opowiada też o wprowadzonych kursach mistrzowskich dla młodych muzyków. Generalnie kierująca prestiżową i znaną z wyjątkowo drogich biletów instytucją i świadoma presji opinii publicznej 46-letnia menedżerka robi bardzo wiele dla młodego pokolenia, wprowadzając na przykład specjalne kategorie biletów — dla widzów poniżej 25 roku życia, lub „tylko do słuchania“ - za 11 euro, bądź zapraszając do udziału w panelach i imprezach informacyjnych.

Do jej zasług należy jednak przede wszystkim nawiązanie współpracy ze wspaniałymi artystami, którzy wciąż na nowo odkrywają twórczość jej przodka. Uważa ona zresztą, że dzieło Wagnera nie jest jeszcze do końca opowiedziane, ani zinterpretowane i na tym polega bezgraniczna przygoda z jego sztuką.

Z feminizmem jej po drodze

Najnowsze wybory artystyczne potwierdzają feministyczne poglądy najmłodszej reprezentantki rodu Wagnerów. Od 2021 roku Katharina zaangażowała do udziału w Bayreuther Festspiele pierwszą kobietę dyrygentkę - Oksanę Lyniv. W ubiegłym roku na Zielonym Wzgórzu przy pulpicie dyrygenckim wystąpiła też Francuzka, Nathalie Stutzmann, a w tym roku w Bayreuth dyrygować będą trzy kobiety i „tylko“ dwóch mężczyzn. Trzecią dyrygentką jest znakomita Australijka — Simone Young, która poprowadzi po raz pierwszy całą tetralogię „Pierścienia Nibelunga“, a więc podwójny debiut!

Brakuje już teraz tylko zlecenia inscenizacji opery kobiecie reżyserce, co prawdopodobnie nastąpi niebawem. Sama dyrektorka także nadal inscenizuje: w tym sezonie „Lohengrina“ w Barcelonie, w następnych latach „Walkirię“ w Chinach i „Parsifala“ w Rydze.