Niewidoma prawniczka Katarzyna Heba: To ja jestem ta przebojowa, która niczego się nie boi

Jakie jest pani pierwsze wspomnienie związane z tym, że widzi pani inaczej niż inni?

Straciłam wzrok mając 7 miesięcy. Rodzice zauważyli, że coś jest nie tak, bo przestałam reagować na zabawki i nie utrzymywałam kontaktu wzrokowego. Zaczęli szukać pomocy u specjalistów, między innymi w Centrum Zdrowia Dziecka. Okazało się, że mam dystrofię siatkówki. Z czasem wada ewoluowała, ale nie jest tak, że zupełnie nic nie widzę. Najlepiej funkcjonuję przy małej ilości światła, kiedy jest szarówka. Moje pierwsze wspomnienie z dzieciństwa to jazda na rowerze po podwórku. Była godzina 18 albo 19, zmierzchało, mogłam widzieć kontury płotu i unikać przeszkód. To wspomnienie bardzo utkwiło mi w pamięci, ponieważ czułam, że mogę jeździć na rowerze jak inne dzieci. Czułam, że nie jestem wykluczona.

Nie jest pani jedynaczką?

Mam młodszego brata i starszą siostrę; jestem środkowym dzieckiem.

Z badań psychologicznych wynika, że środkowe dzieci najlepiej sobie radzą w życiu.

Tak też mówi moja mama. Twierdzi, że radzę sobie świetnie, ale to przecież nie znaczy, że moje rodzeństwo radzi sobie gorzej. Niemniej to ja podobno jestem ta przebojowa, która niczego się nie boi. Ostatnio siostra powiedziała, że chciałaby mieć tyle odwagi co ja.

Dziecko podobno bierze odwagę po ojcu.

Byłam z tatą bardzo mocno związana emocjonalnie. Niestety już nie żyje. To on przeprowadził mnie przez całą drogę edukacyjną. Kiedy rozpoczęłam edukację w szkole dla dzieci niewidomych w Owińskach, rodzice podzielili się rolami. Zawiezienie 7-letniego dziecka do ośrodka wiele kilometrów od domu i zostawienie go w internacie to dramat, zwłaszcza dla matki. Mama psychicznie źle sobie z tym radziła, więc tata wziął na siebie odpowiedzialność za wożenie mnie i znoszenie mojego płaczu. Powtarzał: „Pamiętaj dziecko, jak będziesz dobrze wykształcona, to sobie w życiu poradzisz.”

Pojawia się pani w ośrodku dla dzieci niewidomych - jak wspomina ten moment?

To było coś nowego w moim życiu, więc na początku bardzo mnie cieszyło. Pamiętam pakowanie walizek i wielkie podekscytowanie. Przyjechaliśmy późnym wieczorem, nie zdawałam sobie wtedy sprawy, że zostanę tam sama. Poczułam się nieswojo, kiedy uświadomiłam sobie, że nie ma przy mnie mamy ani taty i muszę sobie sama poradzić. Na szczęście obok mnie spała bardzo miła koleżanka, która się mną zaopiekowała.

Nie czuła się pani w niczym wykluczona?

Nigdy się nie czułam i nie czuję wykluczona. Jestem osobą bardzo niepokorną, nie wiem, czy to dobra cecha; za to nawiązywanie relacji z ludźmi przychodzi mi bardzo łatwo. Nie mam z tym najmniejszego problemu.

Jaka była Katarzyna Heba jako dziewczynka?

Nauczyciele mówili, że pyskata. Zawsze miałam własne zdanie i nie bałam się go wypowiedzieć. Pamiętam sytuację, gdy jedna z wychowawczyń poprosiła mnie, żebym pozwoliła koleżance przepisać moje zadania z matematyki, ponieważ ona ich nie umiała zrobić. Nie zgodziłam się na to. Powiedziałam, że mogę jej pomóc, ale nie pozwolę na przepisanie mojej pracy. Nauczycielka była niezadowolona z mojej postawy, twierdząc, że to niekoleżeńskie. Nadal uważam, że to było koleżeńskie, ponieważ zaoferowałam pomoc, ale nie zgodziłam się na oszukiwanie. Taka właśnie byłam – miałam swoje zasady. Ale w ośrodku nie byłam kłopotliwym dzieckiem. Robiłam wszystko, co trzeba było zrobić i nie było na mnie skarg. Jeśli pojawiały się jakieś uwagi, to raczej dotyczące tego, że mówiłam to, co myślałam.

Czytaj więcej

Jej historia

Mec. Sylwia Zarzycka: Żyjąc tylko w konsumpcyjny sposób, odczuwałabym pustkę

Praca charytatywna wypełniła pustkę i nadała życiu sens. Nie umiałabym jednak wczuć się w przeżycia innych tak mocno, gdyby nie moje własne trudne doświadczenia – mówi mec. Sylwia Zarzycka, założycielka i prezeska Fundacji Między Niebem a Ziemią.

W szkole średniej też tak było?

Uczęszczałam do Liceum nr 2 w Słupsku; to były lata 1994-1998. Tata akurat przeszedł na emeryturę i wziął odpowiedzialność za dowożenie mnie do szkoły. Bardzo mi pomagał, ale nigdy niczego za mnie nie robił. To były trudne czasy, bo nikt wtedy jeszcze nie mówił o integracji w szkole. Wszystko było robione na wyczucie. Spotkałam świetnych nauczycieli, którzy nie wiedzieli jednak, jak mi pomóc, bo nie znali Braille'a, ani jak mam sobie poradzić z rysunkami czy wzorami chemicznymi. To było jak chodzenie po niepewnym gruncie. Wszystkie sprawdziany pisałam w Braille'u, a potem przepisywałam je na starej maszynie do pisania, żeby nauczyciele mogli je przeczytać. Nauczyłam się pisać na niej jeszcze w Owińskach, więc późniejsze przejście na komputer nie było dla mnie problemem. Kiedy można było, odpowiadałam ustnie. Taka forma była najszybsza, najwygodniejsza i najbardziej sprawiedliwa. Fantastyczne było to, że moi nauczyciele w szkole średniej byli otwarci i bardzo chętni do pomocy. Słupsk to mała miejscowość, nie Warszawa, Kraków, Gdańsk czy Poznań. Ale pojawiła się niewidoma dziewczyna i trzeba było coś z nią zrobić. Nigdy nie usłyszałam „nie”, zawsze znajdowano jakieś rozwiązanie.

Zastanawiała się pani czasem: „Dlaczego mnie to spotkało”?

Nigdy. Nawet nie przyszło mi do głowy zapytać rodziców, dlaczego. Oni też nie wiedzieli, dlaczego. To są pytania, które pozostają bez odpowiedzi, a mogłyby tylko powodować frustrację. Oczywiście, czasami się denerwuję, bo chciałabym prowadzić samochód, umalować się czy pójść sama kupić sukienkę, a nie z koleżankami, które mogą mieć różne opinie.

Ale wie pani, jak chce się ubierać. Czuje, że ma własny styl?

Oczywiście! Mam swój styl, który jest wypracowany przeze mnie, choć przy pomocy koleżanek i kuzynek. Wiem, w czym dobrze wyglądam, a w czym absolutnie nie. Pamiętam, jak w szkole średniej wymyśliłam sobie, że kupię fioletowe jeansy. Moja kuzynka powiedziała wtedy: „Choćbym miała cię okłamać, w życiu nie pozwolę ci ich kupić.”

Co z makijażem?

Malować się nauczyły mnie koleżanki, więc potrafię - nieprofesjonalnie, amatorsko, ale skutecznie. W końcu zdecydowałam się na makijaż permanentny. Uznałam, że to będzie najlepsze rozwiązanie – rano wystarczy, że pomaluję usta błyszczykiem lub pomadką i jest okej.

Kiedy przyszedł czas, żeby podjąć decyzję, co dalej po maturze, podobno chciała pani być Tomaszem Lisem?

Wszyscy pytali, na jakie studia pójdę. Mówiłam, że dopóki nie zdam matury, to nie powiem, bo sama nie wiem. Raz, z moją kuzynką Heleną, cudowną osobą, która zawsze mnie wspierała i do dzisiaj mamy fantastyczny kontakt, pojechałam na dni otwarte Uniwersytetu Gdańskiego. Myślałam o naukach politycznych - brzmiały interesująco, ale odwiedziłam też stoisko Wydziału Prawa. Wzięłam ulotki, wróciłam do domu i położyłam je na stole. Tata zapytał: „Prawo?”. Odpowiedziałam: „Nie wiem, zobaczymy. Na razie muszę skupić się na maturze.” Zdałam ją bardzo dobrze, miałam same piątki. Usiadłam z rodzicami przy stole, żeby zdecydować, co dalej. To wtedy powiedziałam, że chciałabym być jak Tomasz Lis. Polityka bardzo mnie interesowała, zresztą, była ona obecna w naszym domu – słuchaliśmy wiadomości, rodzice kupowali „Gazetę Wyborczą”, dużo rozmawiałam z dziadkiem, który też sporo mi czytał. A zatem uznałam, że może pójdę na dziennikarstwo. Tata powiedział: „Tomasz Lis skończył prawo. Jeśli skończysz prawo, możesz być dziennikarzem, politologiem albo prawnikiem.” Pomyślałam, że to nie jest głupi pomysł. Złożyłam dokumenty na Wydział Prawa Uniwersytetu Gdańskiego i Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu. Gdańsk był bliżej. Mama mówiła, że jeśli będę czegoś potrzebowała, tata przyjedzie. Wybrałam Uniwersytet Gdański i nigdy nie żałowałam.

Co było dla pani najtrudniejsze podczas studiów prawniczych?

Chyba to, że musiałam samodzielnie organizować dostęp do materiałów. Obecnie studenci z niepełnosprawnościami mają wsparcie biura osób niepełnosprawnych, które drukuje, skanuje i przygotowuje materiały w odpowiedniej formie. Ja musiałam to robić sama. Trzeba było mieć lektorów, którzy czytali teksty, bo wtedy jeszcze nie było opcji skanowania wszystkiego. Przygotowanie się do zajęć wymagało dużego wysiłku. Natomiast najwspanialsze było mieszkanie w akademiku z koleżankami i kolegami. Była tam naprawdę fajna integracja. Nigdy nie usłyszałam od nikogo, że muszą mi pomagać; chętnie to robili. Śmiali się, że to ja mam najwięcej znajomych. Nie miałam problemów z proszeniem o pomoc, bo wiedziałam, że jej potrzebuję. Ludzie naprawdę chętnie pomagają. Miałam dużo szczęścia do fantastycznych ludzi. Na studiach była to pani doktor Ania Kobylańska, pełnomocnik rektora ds. osób z niepełnosprawnościami, która była dla mnie drogowskazem. Miałam też panią doktor Kasię Patkę-Olszewską, która była karnistką. Byłam zafascynowana prawem karnym i myślałam, że tym będę się przede wszystkim zajmować. Ale ułożyło się inaczej.

Jak to się stało, że zajęła się pani problematyką osób z niepełnosprawnościami?

Wszystko zaczęło się, gdy Polska podpisała Konwencję ONZ o prawach osób z niepełnosprawnościami. Zostałam zaproszona do projektu, w którym przygotowywaliśmy czarną księgę przepisów niezgodnych z konwencją i białą księgę proponującą zmiany. Zakochałam się w tej konwencji. Potem były kolejne projekty, szkolenia, gdzie mówiłam o konwencji. Stała się ona częścią mojego życia i mojej pracy.

Jakie punkty tej konwencji są dla pani najważniejsze?

Najważniejszy dla mnie jest artykuł 13 – dostęp do wymiaru sprawiedliwości. Każda osoba, bez względu na stopień sprawności, ma prawo być traktowana właściwie na sali rozpraw. Nie chodzi o uprzywilejowanie, ale o równe szanse w reprezentowaniu swoich interesów. Ważne jest także prawo do edukacji na każdym poziomie – aby osoby z niepełnosprawnością mogły wybierać zawody i realizować swoje pasje. Prawo do niezależnego i samodzielnego życia to kolejny istotny punkt. Mam nadzieję, że te zasady staną się naturalną częścią naszego codziennego życia.

Co jest dla pani największym wyzwaniem w zawodzie prawniczki?