Nazwisko – kość (nie)zgody w małżeństwie. Kto, kiedy i o czym decyduje w tej kwestii?

Czy z praktyki, doświadczeń wynika, że kwestie dotyczące nazwiska małżonków często stają się przedmiotem sporu między partnerami – na różnych etapach trwania ich związku?

Katarzyna Siwiec: Raczej przy zawieraniu związku małżeńskiego małżonkowie są zgodni co do nazwisk, nie ma pomiędzy nimi sporów. Na początkowym etapie są bardziej skłonni do wypracowania wspólnego stanowiska w zakresie nazwisk. Problemy pojawiają się najczęściej dopiero przy okazji rozwodu, w chwili, gdy małżonkowie są skłóceni i np. mąż nie chce, aby żona nadal nosiła jego nazwisko. Czasem kłopotliwa jest sama zmiana nazwiska, do której rozwiedziony małżonek ma prawo chociażby w przypadku choroby. Czas na zmianę nazwiska jest stosunkowo niedługi i czasem nie udaje się go dochować.

Czy we wszystkich sprawach dotyczących nazwiska po ślubie oboje partnerzy muszą być zgodni? Tzn.: czy pod każdą decyzją – w kwestii nazwiska żony, męża, dziecka – muszą podpisać się oboje partnerzy? Czy np. żona może ustalić swoją formę bez zgody męża?

Najlepiej osiągnąć kompromis, ale jeżeli jest on niemożliwy, za małżonków decyduje ustawodawca.  Trzeba wyjaśnić na początek, że o tym, jakie nazwisko będą nosić małżonkowie, decyduje ich zgodne oświadczenie złożone przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego. Jeżeli tej zgody nie ma, prawo przewiduje konkretne rozwiązanie – otóż wówczas każdy z małżonków zachowuje swoje dotychczasowe nazwisko.

Jeżeli chodzi o nazwisko, jakie noszą dzieci zrodzone w małżeństwie, małżonkowie również składają oświadczenie i robią to jednocześnie z oświadczeniami o nazwiskach, które będą nosić oni sami. Ustawodawca znowu, już w samej ustawie, wyeliminował problem potencjalnego braku zgodności małżonków, wprowadzając regułę, zgodnie z którą jeżeli małżonkowie nie złożyli zgodnych oświadczeń w sprawie nazwiska dziecka, nosi ono nazwisko składające się z nazwiska matki i dołączonego do niego nazwiska ojca.

Czytaj więcej

Prawo

Jak się przygotować do rozwodu? Kompletny poradnik

Rozwód to zawsze trudny i emocjonalnie obciążający proces. Pierwszym krokiem przed podjęciem decy...

Warto dodać w tym miejscu, że po urodzenia pierwszego wspólnego dziecka w trakcie sporządzania aktu urodzenia małżonkowie mogą jeszcze swój wybór zmienić poprzez złożenie przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego zgodnych oświadczeń o zmianie wskazanego przez nich nazwiska dziecka. Później nazwisko można zmienić jedynie w trybie administracyjnym, ale wówczas potrzebna jest też zgoda ojca. Chęć zmiany nazwiska przez tylko jedno z małżonków nie wywoła oczekiwanych skutków.

Czy przy ewentualnym rozwodzie, kiedy kobieta chce wrócić do nazwiska panieńskiego, potrzebuje na to zgody byłego męża?

Zgodnie z treścią art. 59 Ustawy Kodeks rodzinny i opiekuńczy w ciągu trzech miesięcy od chwili uprawomocnienia się orzeczenia rozwodu małżonek rozwiedziony, który wskutek zawarcia małżeństwa zmienił swoje dotychczasowe nazwisko, może przez oświadczenie złożone przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego lub konsulem powrócić do nazwiska, które nosił przed zawarciem małżeństwa. Jest to jego dobrowolna i jednostronna decyzja. Były małżonek nie ma na nią żadnego wpływu. Warto dodać, że były maż nie ma ani prawa, ani możliwości prawnych, aby wymusić zmianę nazwiska (zob. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 2 lutego 1978 r., IV CZ 11/78). Tak więc to żona samodzielnie decyduje, jakie nazwisko będzie nosić po rozwodzie.

Dodam, że termin 3-miesięczny liczymy od dnia uprawomocnienia się orzeczenia rozwodowego. Jest on tzw. terminem zawitym, niepodlegającym przywróceniu ani przedłużeniu, o czym trzeba pamiętać. Nadmienię jednak o bardzo ważnej rzeczy, a mianowicie: 6 maja 2025 r. Rada Ministrów przyjęła projekt ustawy o zmianie Ustawy Kodeks rodzinny i opiekuńczy, przedłożony przez Ministra Sprawiedliwości, według treści którego ten termin ma być wydłużony do 12 miesięcy.

Czytaj więcej

Prawo rodzinne

Rozwodnicy będą mieli więcej czasu na powrót do rodowego nazwiska

Oświadczenie o powrocie do poprzedniego nazwiska będzie można złożyć w terminie roku od uprawomoc...

Co z dzieckiem – czy po rozstaniu małżonków to z nich, pod którego opieką ono będzie, może zmienić jego nazwisko?

Po rozwodzie nie następuje automatyczna zmiana nazwiska dziecka, nie dzieje się to także przez oświadczenie jednego z małżonków. Ogólnie dziecko nie przestaje nosić wcześniejszego nazwiska, choć jest możliwa jego zmiana. Może się to odbyć w trybie administracyjnym na podstawie przepisów Ustawy o zmianie imienia i nazwiska i w niektórych przypadkach po zawarciu ponownego związku małżeńskiego przez matkę dziecka. Mianowicie, jeżeli matka małoletniego dziecka zawarła małżeństwo z mężczyzną, który nie jest ojcem tego dziecka, małżonkowie mogą złożyć przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego lub przed konsulem zgodne oświadczenia, że dziecko będzie nosiło takie samo nazwisko, jakie nosi albo nosiłoby ich wspólne dziecko. Do zmiany nazwiska dziecka, które ukończyło trzynaście lat, jest potrzebna jego zgoda. Nadanie dziecku nazwiska w tym trybie nie jest dopuszczalne wtedy, gdy nosi ono nazwisko ojca albo nazwisko utworzone na podstawie zgodnych oświadczeń rodziców dziecka przez połączenie nazwiska matki z nazwiskiem ojca dziecka.

Poza tym możliwa jest zmiana nazwiska dziecka z tzw. ważnych względów, a te mogą być różne. Jako przykład można podać nazwisko ośmieszające. Do tego jednak będzie potrzeba zgody obydwojga rodziców. Jeżeli jej nie ma można zwrócić się w tej kwestii do sądu.

Dodam jeszcze, że zgodnie z art. 8 ust. 2 Ustawy o zmianie imienia i nazwiska zmiana nazwiska lub nazwiska rodowego jednego z rodziców w trybie administracyjnym rozciąga się na małoletnie dzieci i na dzieci, które pochodzą od tych samych rodziców, pod warunkiem że drugi z rodziców wyraził na to zgodę, chyba że nie ma on pełnej zdolności do czynności prawnych lub jest pozbawiony władzy rodzicielskiej albo nie żyje. Jeżeli w chwili zmiany nazwiska dziecko ukończyło 13 lat, do zmiany nazwiska dziecka jest potrzebne także wyrażenie zgody przez nie samo.