Niebezpieczne oglądanie „shortsów”. Ekspertka o tym, jak przestraja mózg

Zdaniem badaczy krótkie filmiki (Reels/TikTok), niezwykle popularne w ostatnich latach, „przestrajają” ważny układ mózgu – uczą go szukania szybkiej, natychmiastowej nagrody; po to, aby internauci scrollowali bez końca. Im więcej tego rodzaju treści się konsumuje, tym trudniej wrócić do „normalnych” źródeł satysfakcji, takich jak czytanie, praca czy codzienne rozmowy. Często zauważają to nauczyciele w szkołach, którzy alarmują, że dzieci i młodzież mają problem z przeczytaniem ze zrozumieniem choćby jednego rozdziału książki. 

Ekspertka mówi o tym, dlaczego odłożenie telefonu na 20 minut może zrobić dla dobra głowy więcej niż kolejny kurs produktywności.

Co jest trudniejsze w pokonaniu uzależnienia mózgu od treści w sieci: uświadomienie sobie, że ma się z tym problem, czy „odwyk”, na który się zdecyduje?

Jolanta Taperek: Najtrudniejszy jest pierwszy krok, czyli przyznanie przed sobą „To już nie jest tylko nawyk, to mnie naprawdę męczy”. Tu się wszystko zaczyna, bo dziś przeciętnie spędzamy 5– 7 godzin dziennie w telefonie. A to – z perspektywy mentalnej – ogromny koszt: energetyczny, poznawczy i emocjonalny. W praktyce oznacza to, że większość naszego dnia oddajemy bodźcom, które niczego w naszym życiu nie budują. Problem? Mózg lubi to, co szybkie i łatwe. Scroll daje natychmiastową nagrodę. Uświadomienie sobie tego bywa jak zimny prysznic. „Odwyk” jest kolejnym krokiem. Ale tu nie chodzi o odcięcie się jak od substancji psychoaktywnych, tylko o granice. O mądre korzystanie. O odzyskanie kontroli nad tym, co działa na mózg. I to da się zrobić, krok po kroku.

Czytaj więcej

Psychologia

Jaki wpływ na dzieci poniżej 12 lat mają smartfony? Nowe badanie nie pozostawia wątpliwości

Najnowsze badania naukowe dostarczają kolejnych dowodów na to, że używanie smartfona może być szk...

Czy z tego uzależnienia można wyjść samodzielnie, czy potrzeba pomocy specjalistów?

To zależy od poziomu „wplątania”.  Część osób potrafi samodzielnie wprowadzić proste, realne zmiany – brak telefonu w sypialni, limity czasu, wylogowywanie się, odinstalowanie części aplikacji, wyciszenie powiadomień, zostawienie telefonu w drugim pokoju choćby na godzinę – i one działają, bo to zmienia środowisko, a nie tak zwaną. silną wolę.  Ale gdy u dzieci czy nastolatków pojawia się agresja, lęk, wybuchy złości, albo dorośli zaczynają doświadczać objawów odstawiennych – wtedy zdecydowanie rekomenduję wsparcie zewnętrzne. To już nie jest „nawyk”. To uzależnienie behawioralne, które wymaga wsparcia. Dziś mamy do wyboru wielu ekspertów, którzy mogą być dla nas wartościowym wsparciem takich jak: trener mentalny, psycholog, psychoterapeuta czy psychiatra.

Ile czasu potrzeba, aby przywrócić mózg na właściwe tory działania po długim okresie poddawania go wpływowi niekorzystnych bodźców?

Dobra wiadomość? Mózg naprawdę potrafi się regenerować. Jego neuroplastyczność działa na naszą korzyść. Najtrudniejsze są pierwsze 2–3 tygodnie, bo pojawia się nuda, rozdrażnienie, pamięć mięśniowa każe sięgać po telefon bez powodu, a  dopamina jeszcze nie wie, że zaczęliśmy ją odzwyczajać od szybkich nagród. Po 6–8 tygodniach dzieją się pierwsze małe cuda: pojawia się koncentracja, zdolność cieszenia się małymi rzeczami, regulacja emocji.  Po około 3 miesiącach większość funkcji poznawczych wraca do normy. A po 6 miesiącach mózg jest wdzięczny, jak nigdy i to naprawdę czuć w energii, jakości snu i spokoju wewnętrznym.

Jakie są konkretne objawy zmęczenia mózgu, o którym mowa i czy on sam umie się upomnieć o coś, co jest dla niego dobre?

Mózg nie wysyła maila z informacją: „Hej, przeładowałaś mnie”.  On mówi językiem objawów. Są to:  brak umiejętności skupienia choćby na jednym rozdziale książki, trudność z obejrzeniem pełnego filmu,  kompulsywne sięganie po telefon,  problemy z pamięcią,  rozdrażnienie, kiedy telefon znika z pola widzenia,  trudności z zasypianiem, poranne zmęczenie, mimo „przespanego” czasu. To są jasne sygnały:  „Potrzebuję ciszy. Odpoczynku. Przestrzeni. Nie kolejnej rolki na TikToku”.  Mózg regeneruje się w rytmie pauzy. Potrzebuje ciszy, natury, oddechu, braku bodźców. Dopiero wtedy tworzy nowe połączenia i zaczyna działać tak, jak powinien.

Czy są jakieś badania na temat skłonności kobiet i mężczyzn do uzależnienia się od mediów społecznościowych?

Tak. Potwierdza to m.in. badanie z 2020 r. opublikowane w Computers in Human Behavior, w którym przeanalizowano różnice między kobietami a mężczyznami w korzystaniu z internetu i mediów społecznościowych.

Czytaj więcej

Psychologia

Używanie telefonów komórkowych wpływa na rozwój empatii. Jak to działa?

Chociaż empatia często kojarzy się w pierwszej chwili ze współczuciem, w rzeczywistości jest to w...

Najważniejsze wnioski, jakie z niego płyną, to, że mężczyźni częściej uzależniają się od gier i aktywności rywalizacyjnych, a kobiety wykazują większą podatność na uzależnienie od social mediów  – szczególnie wtedy, gdy pełnią funkcję „lekarstwa” na samotność, lęk, smutek czy brak wsparcia społecznego.

Czy dobrym sposobem na analogowy reset jest stawianie sobie bardzo twardych granic, np. całkowite odcięcie od telefonu na weekend – wyłączenie go i schowanie na dno szafy?

Tak. I to jeden z najskuteczniejszych sposobów na analogowy reset.  Weekend bez telefonu działa jak  oddech dla systemu nerwowego i reset dopaminy. Powracamy do realnych rozmów. Odkrywamy,  ile rzeczy robimy z automatu, a one wcale nie są nam potrzebne.