Używanie telefonów komórkowych wpływa na rozwój empatii. Jak to działa?

Empatia definiowana jest jako zdolność rozpoznawania i odczuwania emocji innych osób. To dzięki niej budujemy głębokie relacje, rozwiązujemy konflikty i okazujemy wsparcie w trudnych chwilach. Współczesne badania neurobiologiczne pokazują, że empatia nie jest jedynie cechą ugruntowaną biologicznie, lecz zdolnością, którą można rozwijać przez całe życie. Jednak w dynamicznym i coraz bardziej cyfrowym świecie ludzkie relacje stają się mniej osobiste, co stawia pytanie o przyszłość tej kluczowej umiejętności.

Badanie na blisko 50 tys. uczestników przeprowadzone przez zespół z Uniwersytetu Cambridge, współpracujący z firmą genetyczną 23andMe oraz międzynarodową grupą naukowców, wykazało, że czynniki genetyczne mają wpływ na poziom empatii w ok. 10 proc. Oznacza to, że choć empatia ma podłoże genetyczne, rozwój poszczególnych z jej poziomów jest kształtowany zarówno przez czynniki neurobiologiczne, jak i środowiskowe.

Rozwój mózgu – co już wiemy, a czego wciąż nie?

Ludzki mózg składa się z 80-100 miliardów neuronów i stanowi jeden z najbardziej skomplikowanych układów w znanym wszechświecie. Jest przy tym niezwykle wrażliwym organem, zwłaszcza w pierwszych latach życia. W momencie narodzin ludzki mózg jest rozwinięty tylko w 10 proc., co oznacza, że jego dalszy rozwój przypada na kolejne lata życia. Publikowane badania wskazują, że pełną dojrzałość osiąga dopiero w wieku około 30 lat.

Mózg, w zależności od doświadczeń i rodzajów aktywności, może modyfikować wytworzone połączenia neuronowe, eliminując te, które nie są efektywne, i wzmacniając te, które są wykorzystywane częściej. Dochodzi do tak zwanego przycinania synaptycznego, czyli procesu, w ramach którego nadmiar połączeń między neuronami (synaps), zostaje usunięty, by mózg mógł stać się bardziej efektywny. Podczas tego procesu, który zachodzi głównie w dzieciństwie oraz w okresie dojrzewania, pewne synapsy, które nie są często używane, zostają zredukowane, podczas gdy inne, te bardziej aktywne, są utrzymywane lub wzmacniane.

Czytaj więcej

Psychologia

Co wpływa na chęć bycia życzliwym? Nie religia i nie wykształcenie. Wyniki badania

21 listopada obchodzony jest Światowy Dzień Życzliwości i Pozdrowień. Naukowcy z Uniwersytetu SWP...

Podłoże neurobiologiczne empatii

Opisany powyżej proces zmian w mózgu wpływa na kształtowanie między innymi empatii. W miarę, jak mózg się rozwija, powstają w nim również konkretne neurony w zależności od aktywności, która je stymuluje. Rolę w kształtowaniu empatii odgrywają w tym przypadku neurony lustrzane. Ten szczególny typ neuronów odgrywa bardzo istotną rolę w rozumieniu i naśladowaniu zachowań innych ludzi. Już sama nazwa, dość intuicyjna, może przywodzić na myśl uproszczony sposób działania: kiedy obserwuje się, jak ktoś inny wykonuje określoną czynność, neurony lustrzane aktywują się tak, jakby osoba obserwująca sama ją wykonywała.

Neurony lustrzane pozwalają więc na rozumienie intencji działania innych osób. Dzięki ich obecności człowiek jest w stanie umiejętnie rozpoznać, co jest intencją drugiej osoby lub jak się w danym momencie czuje. A to z kolei stanowi podstawę empatii. W trakcie obserwacji uśmiechu albo płaczu, mózg – za sprawą neuronów lustrzanych – może aktywować podobne reakcje emocjonalne, umożliwiając współodczuwanie emocji innych.

Wpływ smartfonów na kształtowanie empatii

W przypadku kształtowania empatii nadmierne korzystanie z urządzeń ekranowych zdecydowanie nie pomaga. Wręcz przeciwnie – jest przykładem na to, jak destrukcyjny wpływ na jej naukę może wywierać. Tę szczególną umiejętność nabywamy bowiem za sprawą treningu, między innymi poprzez obserwację. Dziecko, które ma odpowiednio dużo okazji do bezpośredniej obserwacji innych ludzi, umiejętniej radzi sobie z rozpoznawaniem emocji i dopasowywaniu do nich określonych zachowań.

Korzystanie z telefonów komórkowych i zbyt duża ekspozycja na ekrany ogranicza czas spędzany na bezpośrednich interakcjach międzyludzkich, co jest kluczowe dla kształtowania umiejętności rozumienia emocji innych. „Zbyt duża ekspozycja” nie jest sformułowaniem przypadkowym. Przeprowadzane przez NASK badania wskazują, że z roku na rok ten czas się wydłuża. W edycji badania „Nastolatki 3.0.” z 2021 roku średni czas, który nastolatki spędzają online, wynosił 4 godziny 50 minut dziennie.

W 2023 roku było to już średnio 5 godzin i 36 minut w dni powszednie i aż 6 godzin i 16 minut w weekendy. Podobną, wzrostową tendencję, obserwować można w przypadku dzieci młodszych.

Te średnio 5 godzin i 36 minut stanowi więc czas, w którym uwaga jest bardzo często niemalże całkowicie „odciągnięta” od chwili obecnej i ludzi, którzy nas otaczają. A interakcje online – nawet, jeśli zachodzą – rzadko pozwalają na pełne zrozumienie emocji drugiej osoby, co utrudnia budowanie głębokich więzi i kształtowanie empatii.