Zmieniło się polskie podejście do etyki w pracy. Oto nowe granice tego, co i komu wolno

Autorką badania, o którym mowa, jest Alicja Kotłowska z Uniwersytetu SWPS. Wyniki ankiet przeprowadzonych na próbie 1000 pracowników porównała ona z badaniami prof. Anny Lewickiej-Strzałeckiej z 1999 r. Wynika z nich m.in., że odsetek osób, które zetknęły się z molestowaniem seksualnym w pracy, uległ istotnemu zmniejszeniu – z 33 proc. w 1999 r. do 11 proc. w 2025 r. (z 5 proc. częstych przypadków w 1999 r. do 2 proc. w 2025 r.).

Co przekracza granice dobrego smaku i przyzwoitości w pracy?

Jeszcze około 30 lat temu co czwarty pracownik uważał, że wieszanie w biurze roznegliżowanych zdjęć jest niedopuszczalne. Dziś aż połowa pracowników postrzega to jednoznacznie jako niestosowne.

W 1999 r. 6 proc. osób czuło się skrępowanych, gdy przełożony komentował ich wygląd, strój czy fryzurę. Dziś taki dyskomfort deklaruje już 16 proc. pracowników. Podobnie zmieniła się ocena zapraszania podwładnych przez szefów do restauracji – w 1999 r. za niestosowne uznawało to 7 proc. ankietowanych, obecnie już 20 proc. 

Czytaj więcej

Biznes i prawo

Badanie pokazało, jak teraz wygląda transparentność i równość płac w polskich firmach

Jak wygląda w polskich firmach kwestia przejrzystości i równości płac kobiet i mężczyzn? W czerwc...

Zmiany są widoczne także w kwestii akceptacji dla opowiadania nieprzyzwoitych żartów. Około 30 lat temu 18 proc. pracowników uważało opowiadanie ich za formę molestowania seksualnego. Dziś odsetek ten wzrósł do 43 proc. Co ciekawe, z badania wynika, że starsi pracownicy są bardziej skłonni do pobłażliwego traktowania tego rodzaju zachowań.

O tym, na co jeszcze warto zwrócić uwagę w kontekście badania, rozmawiamy z jego autorką.

Które z wniosków płynących z badania uważa pani za najważniejsze w kontekście dbałości firm o tworzenie przyjaznego środowiska pracy? 

Alicja Kotłowska: Porównanie standardów etyki pracy w Polsce w perspektywie ostatnich trzech dekad dostarcza cennego materiału do oceny kierunku rozwoju kultury organizacyjnej. Dane jednoznacznie wskazują, że rynek pracy zmierza w dobrym kierunku: obserwujemy spadek praktyk łapownictwa (z 25 proc. w 1999 r. do 4 proc. w 2025 r.), ograniczenie wykorzystywania luk prawnych (z 31 proc. do 14 proc.), redukcję częstych przypadków molestowania seksualnego (z 5 proc. do 2,5 proc.), a także znaczący wzrost liczby pracowników uczestniczących w szkoleniach etycznych (z 3 proc. do 20 proc. w programach obowiązkowych i 10 proc. w dobrowolnych). Równolegle odsetek firm mających kodeksy etyczne wzrósł z 25 proc. do 54 proc. Te dane potwierdzają pozytywną tendencję wzmacniania etyki pracy i rosnącą dojrzałość polskich organizacji.

Co można zaczerpnąć z tych ustaleń, aby zwiększyć efektywność działań podejmowanych na rzecz tworzenia przyjaznego środowiska pracy?

Analiza obecnej sytuacji pozwala wskazać trzy kluczowe braki, które ograniczają dalszy rozwój etycznych standardów. Są to:

Podsumowując, ewolucja etyki pracy w Polsce w latach 1999–2025 dowodzi istotnego postępu i wskazuje, że kierunek zmian jest pozytywny. Jednakże aby w pełni zbudować przyjazne i bezpieczne środowisko pracy, konieczne jest: instytucjonalne umocowanie funkcji odpowiedzialnych za etykę, powszechne wprowadzenie kodeksów etycznych oraz systematyczne szkolenia obejmujące kluczowe ryzyka etyczne. Dopiero te działania mogą w pełni przełożyć się na trwałą kulturę uczciwości i odpowiedzialności w polskich organizacjach.

Jacy specjaliści pani zdaniem powinni tworzyć kodeksy etyki obowiązujące w miejscach pracy?

Kodeks etyki zawodowej czy też kodeks etyczny obowiązujący w miejscu pracy powinien być tworzony przez interdyscyplinarne zespoły, które łączą wiedzę praktyczną, teoretyczną i normatywną. Optymalny kodeks etyki w organizacji nie jest tworzony jednostronnie przez prawników czy zarząd, ale powstaje w drodze współpracy wielu interesariuszy (pracownicy, zarząd, psycholog, etyk, ekspert z HR).  Tylko taki dokument ma realne szanse na funkcję edukacyjną – kształtującą kulturę organizacyjną i wyznaczającą standardy zachowania akceptowane przez całą wspólnotę zawodową.

Czytaj więcej

Rozwój

Awans i pieniądze nie wystarczają. Badanie pokazało, jak Polacy definiują dziś sukces zawodowy

Z badania „Sukces na wagę zdrowia – o kondycji psychicznej i przyszłości pracy”, zrealizowanego w...

Dla przykładu: Kodeks Etyki Lekarskiej został opracowany i uchwalony przez Naczelną Radę Lekarską oraz przyjęty przez Krajowy Zjazd Lekarzy. Autorami są więc sami przedstawiciele zawodu medycznego, reprezentujący samorząd zawodowy lekarzy.  Kodeks Etyki Bankowej opracowany został przez Związek Banków Polskich (ZBP), czyli organizację branżową skupiającą instytucje finansowe w Polsce. W procesie uczestniczyli zarówno prawnicy, eksperci ds. compliance, jak i praktycy bankowości.

Najważniejsze to napisać kodeks tak, aby nie był suchym dokumentem w szufladzie, tylko żeby był na co dzień wykorzystywany w praktyce

Czy i jak poczucie, że pracuje się w przyjaznym środowisku, wpływa na efektywność? Są na ten temat jakieś badania?

Liczne badania w literaturze zarządzania potwierdzają, że praca w przyjaznym środowisku wpływa korzystnie na efektywność pracowników. Przykładowo, w modelach „społecznej wymiany” pracownicy odwzajemniają się pozytywnymi postawami (wydajnością w pracy), jeśli czują, że organizacja ich wspiera.

Badania wykazują, że przyjazne środowisko wzmacnia poczucie bezpieczeństwa psychicznego, autonomii i znaczenia pracy, co z kolei sprzyja wyższemu poziomowi zaangażowania i motywacji. Krótko mówiąc: tworzenie przyjaznego środowiska pracy się opłaca.

Czy można przewidywać, w jakim kierunku będą szły zmiany, które pani badała, w kolejnych latach?

Analiza trendów społecznych, a także obserwacje młodego pokolenia pracowników – w tym moich studentów Uniwersytetu SWPS – pozwalają sformułować następujące prognozy: wzmocnienie kultury różnorodności i równości, odrzucenie praktyk związanych z niepłatnymi nadgodzinami oraz rosnące znaczenie etyki ekologicznej. Wskazałabym tutaj 3 kluczowe punkty.