Agnieszka Trzeszkowska-Bereza: Żaden wydawca nie potrafi przewidzieć, który tytuł odniesie sukces

25 lat pracowała pani na rynku medialnym i wydawniczym. Łatwo było wyjść z korporacji? Nie chciała już pani szukać pracy w kolejnym dużym wydawnictwie?

Agnieszka Trzeszkowska-Bereza: Współpracowałam z różnymi wydawnictwami książkowymi i mogę powiedzieć, że nie jest to wielki rynek. Po dziewięciu latach pracy w Grupie Wydawniczej Foksal, która zrzesza kilka marek, takich jak W.A.B., Wilga czy Uroboros i jest jednym z największych wydawców w Polsce, miałam komfortową sytuację. Byłam na etacie, miałam w dorobku kilkaset wydanych książek, część z sukcesami i statusem bestsellera, wielu wypromowanych autorów, często od debiutów. Nie mogłam narzekać, bardzo dużo się też nauczyłam. Zarząd, z którym dobrze mi się współpracowało, miał sporą dozę zaufania do moich propozycji. Jako redaktor inicjujący byłam odpowiedzialna za cały projekt. Ale w pewnym momencie dostrzegłam wyraźne ograniczenia; nie miałam narzędzi do realizacji mojej wizji. Przekonywałam, że projekt jest dobry, że warto zainwestować w promocję czy podwyższyć nakład, ale decyzje zapadały gdzie indziej. Zresztą w korporacjach decyzje nie są podejmowane szybko.

Wiem. Korporacyjne młyny mielą powoli.

Tak, i czasami załatwienie jednej prostej sprawy trwa długo, a rynek wymaga szybkich reakcji. Czasami już na etapie zapowiedzi danego tytułu widzimy, że zamówienia od dystrybutorów są wyższe niż zaplanowany nakład książki. Wtedy trzeba błyskawicznie zareagować i zwiększyć nakład, żeby nie zabrakło książek dla dystrybutorów.

Co panią najbardziej zaskoczyło po przejściu z pracy w korporacji do prowadzenia własnego biznesu?

Najbardziej zaskakujące było to, że nic z tego, przed czym mnie ostrzegano, się nie sprawdziło. Mówiono, że jako wydawnictwo będę za mała i nikt nie będzie chciał ze mną rozmawiać. Wróżono, że będę miała problemy ze znalezieniem autorów do współpracy. Ostrzegano, że nie znajdę dystrybutorów, że będzie mi trudno wejść na różne platformy dystrybucyjne, zarówno digitalowe, jak i tradycyjne. Nic z tego się nie sprawdziło. W ciągu pierwszego tygodnia od ogłoszenia powstania Mięty dostałyśmy ponad 400 pełnych propozycji wydawniczych. Zgłosili się do nas autorzy, także ci znani, z dużym dorobkiem, niektórzy mieli na koncie ponad 20 wydanych książek. Odezwali się również dystrybutorzy i wszyscy chcieli ze mną rozmawiać. Właściwie wszyscy zaakceptowali moją autorską wizję prowadzenia tego książkowego biznesu.

Które lekcje z doświadczenia w branży medialnej i wydawniczej pani pomogły?

Przede wszystkim konsekwencja. Trzeba być zdecydowanym w tym, co się robi, nie porzucać projektów w połowie, tylko doprowadzać je do końca. W korporacji czasami zbyt szybko rezygnowano z projektów. Było takie określenie – WWW, czyli współczynnik wiary wydawniczej – kiedy prezentowałam tytuł przed zarządem, był entuzjastycznie przyjmowany, ale w miarę zbliżania się daty premiery ten zapał słabł. W efekcie gotowa książka i działania wokół niej w niczym nie przypominały tego, co było ustalane na początku.

Druga ważna lekcja to transparentność, zwłaszcza wobec autorów. Chodzi o uczciwość i zaangażowanie w proces decyzyjny. W korporacjach autorzy często nie mają nic do powiedzenia, ustalenia są im przekazywane. Mnie zależy na tym, żeby autorzy byli świadomi pewnych decyzji, także mieli w nich udział, na przykład przy wyborze lektora do nagrania audiobooka czy w działaniach promocyjnych.

Trzecia lekcja to pamiętanie o podstawowej zasadzie, jaką rządzi się ten rynek – nieustannej zmianie. Praca w kilku firmach i na różnych stanowiskach nauczyła mnie, że trzeba być elastycznym i gotowym na zmiany.

Otóż to, rynek się nieustannie zmienia, trzeba na to reagować. Jakie największe zmiany zauważyła pani na rynku wydawniczym w ciągu ostatnich dwóch lat, odkąd prowadzi pani własne wydawnictwo?

Zaczynałyśmy w bardzo trudnym momencie – nasza pierwsza książka została wydrukowana w maju 2022 roku, zaledwie trzy miesiące po wybuchu wojny w Ukrainie. Zostały zerwane łańcuchy dostaw, brakowało papieru, kartonów, pojawiły się problemy z książką drukowaną. To się zmieniło o tyle, że teraz nie ma problemu z dostępnością surowców, ale pojawiły się inne wyzwania. Obecnie spada sprzedaż książki drukowanej, natomiast rośnie rynek digitalowy – coraz więcej osób słucha audiobooków i czyta e-booki. To podstawowa zmiana – ten wystrzał segmentu cyfrowego, który obserwujemy od początku pandemii. Ludzie bali się wtedy kupować książki drukowane.

Czytaj więcej

Styl życia

Klub książki prowadzony przez Reese Witherspoon windą do sukcesu dla pisarek

Od 2017 roku Reese Witherspoon z sukcesem prowadzi klub książki. Rekomenduje jedynie powieści napisane przez i o kobietach. Jak korzystają na tym autorki i ich rodziny?

Pojawiły się legendy, że wirus mógł się znajdować na papierze.

Faktycznie, większość książek, które miały wtedy premierę, utknęła w księgarniach na długie tygodnie, aż do ponownego otwarcia punktów sprzedaży. Natomiast ów wybuch digitalu i zmiana przyzwyczajeń czytelniczych – to z nami zostało. Okazało się jednak, że książki w wersji cyfrowej nie kanibalizują sprzedaży egzemplarzy papierowych, a my potrafimy dobrze zaplanować przychody z obu formatów. Możemy teraz skutecznie zarządzać sprzedażą – na przykład uruchamiamy przedsprzedaż książek i publikujemy je wcześniej na platformach takich jak Legimi. To nie tylko napędza zainteresowanie książką drukowaną, ale też pozwala na wielokrotną sprzedaż tego samego tytułu tej samej osobie. Ktoś najpierw słucha książki, potem kupuje wersję papierową na naszym stoisku na targach, a na wszelki wypadek, z myślą o wyjeździe na wakacje, nabywa jeszcze e-booka na czytnik. Kolejną zmianą jest to, że młodzi ludzie, którzy teraz zaczynają czytać, preferują format cyfrowy.

Czego pani wydawnictwo nigdy nie zrobi, a co może jest standardową praktyką w innych wydawnictwach?

Myślę, że nigdy nie przestanę rozmawiać z autorami. Standardową praktyką w wydawnictwach jest to, że gdy coś nie wychodzi, unika się konfrontacji. Ja natomiast wierzę w rozmowę, nawet gdy pojawiają się problemy. Lepiej jest przeanalizować sytuację razem z autorem, zrobić case study, zobaczyć, co nam wyszło, a co nie i dlaczego, aby nie popełniać tych samych błędów w przyszłości. Takie rozmowy, czasami trudne, są niezbędne. Przez ostatnie dwa lata odbyłam kilkanaście takich poważnych rozmów, gdzie oczekiwania autora zderzały się z rzeczywistością. Nie obiecuję nikomu złotych gór ani „efektu wow”. Zależy mi na tym, żeby książki sprzedawały się przez cały okres trwania licencji, dlatego dbamy o to, aby cały czas były dostępne na rynku.

Drugą rzeczą, której nie zrobię, jest sztuczne przetrzymywanie umów blokujących autorów. Jeśli książka się wyprzeda, licencja nadal trwa, ale autor będzie chciał pójść z nią gdzie indziej, zwrócę mu prawa. Natomiast powszechną praktyką jest to, że książka, której nakład się skończył i nie jest dodrukowywana, przestaje być dostępna, ale wydawca nie chce zwrócić autorowi praw.

18 maja Wydawnictwo Mięta obchodziło urodziny. Co uważa pani za największy sekret sukcesu? To, że w ciągu dwóch lat wyszło aż 65 książek, czy coś innego?

Myślę, że największym sekretem naszego sukcesu jest to, że czytelnicy uwierzyli w to, że można się komunikować w taki sposób, jak my to robimy. Ktoś napisał pod naszym postem urodzinowym, że jesteśmy wydawnictwem, które jest najbliżej czytelnika. Rzeczywiście, do nas można podejść na targach, porozmawiać z nami; przyjmujemy wszystkie uwagi, nawet te krytyczne. Myślę, że właśnie na tym polega nasz sekret – robimy to, co zapowiadamy, i jesteśmy w tym konsekwentne.

Co dzisiaj oznacza prowadzenie małego wydawnictwa? Czy nadal można tak określić wasze wydawnictwo?

No właśnie nie! Jako spółka z ograniczoną odpowiedzialnością musimy ujawniać przychody i obroty. Śmieję się, że po opublikowaniu naszego sprawozdania rocznego nie będę mogła przystąpić do żadnej organizacji branżowej w charakterze niszowego wydawcy. W ciągu dwóch lat rozwinęliśmy wydawnictwo do tego stopnia, że przestaliśmy być małym wydawcą. Nie chodzi tylko o liczbę opublikowanych książek, ale też o zwiększanie zatrudnienia. I teraz trudno będzie nam się zatrzymać w tym rozwoju.

Czy wydawnictwa powinny się specjalizować w określonym rodzaju literatury? Czy to przynosi sukces? Jaką strategię przyjęło Wydawnictwo Mięta?

Uważamy, że wydawnictwo powinno mieć wyraźnie określony profil. My zdecydowaliśmy się być wydawnictwem rozrywkowym, ponieważ wierzymy, że czytanie książek to forma rozrywki. Chcemy dostarczać tę rozrywkę każdemu odbiorcy — od najmłodszego czytelnika, który samodzielnie czyta, czyli od 7-8 roku życia, przez książki dla młodzieży, aż po literaturę dla dorosłych.

Jeśli chodzi o drogi rozwoju, to na razie skupiamy się na rozszerzaniu dystrybucji, zwłaszcza bezpośredniej. Celem jest to, aby nasze książki były dostępne wszędzie, gdzie to możliwe. Nadal zamierzamy realizować swój profil wydawniczy, a naturalnym krokiem w rozszerzaniu oferty będzie z czasem zakup licencji zagranicznych.

Jest takie jedno działanie, które przyczyniło się do sukcesu wydawnictwa w ciągu tych zaledwie dwóch lat?

Inaczej odpowiem na to pytanie. Mam teorię, że każdy wydawca prędzej czy później trafi na swojego „Harry’ego Pottera”.

Trzeba go jeszcze umieć rozpoznać.

Nawet nie o to chodzi. Tylko o to, że czasem trzeba na taki tytuł trochę poczekać. Prędzej czy później każdy wydawca będzie miał taki strzał na swoim koncie. Niestety, krąży też dowcip, że żeby zostać milionerem w branży wydawniczej, trzeba zacząć jako miliarder. To dość trafnie obrazuje sytuację. My nie byłyśmy nastawione na to, żeby od razu wyjmować zyski z firmy. Myślimy długofalowo. Mamy plan budżetowy rozpisany na następne pięć lat, co pozwala nam spokojnie reagować na to, co się dzieje. Nie oznacza to, że po tych dwóch latach nie zarabiamy, ale inwestujemy zyski w rozwój firmy.

Inną sprawą jest to, że czasem nie wiemy, dlaczego jedna książka odnosi sukces, a inna nie. Przeprowadzałam ostatnio ze studentami na Uniwersytecie Warszawskim case study dwóch książek moich autorek, wydanych jedna po drugiej, z podobnym nakładem promocyjnym. Obie osiągnęły ten sam poziom sprzedaży, ale pierwszej zajęło to rok i trzy miesiące, a drugiej tylko dwa miesiące. Żaden wydawca nie potrafi przewidzieć, który tytuł odniesie sukces. To jest chyba najprzyjemniejsza strona tej branży – element hazardu i nieprzewidywalności.

Może w zawodzie wydawcy ważna jest intuicja i zaufanie do nieznanego?

Intuicja to kolejna rzecz, której nie da się kupić, przeanalizować ani nauczyć. Moja wspólniczka, Katarzyna Berenika Miszczuk, często mówi, że to niesamowite, jak czasami wybieramy tytuły. Ona wybiera jeden, ja bardzo podobny, publikujemy oba, mają taki sam start oraz podobne warunki. Statystycznie jednak na razie moje wybory częściej okazują się trafione.