Jak odróżnić depresję od smutku. Profesor Dudek o kobiecych kryzysach

Czy utrzymanie balansu między życiem zawodowym a rodzinnym jest trudniejsze dla kobiety niż mężczyzny?

Dominika Dudek: Myślę, że jest dużo trudniejsze dla kobiety. Kobieta wciąż ma trochę mniejsze szanse, może nie dlatego, że jest blokowana, ale dlatego, że weryfikuje ją życie. Jeśli chce mieć rodzinę, chce mieć dzieci, to nawet najbardziej kochający mężczyzna nie będzie za nią chodzić w ciąży, nie będzie rodzić i nie będzie karmić piersią. Mówimy o sytuacji w miarę idealnej, kiedy partner jest kochający i wspierający. A ile jest okoliczności zdecydowanie mniej doskonałych, gdy kobieta musi sobie radzić sama. Nawet, kiedy nie jest samotną matką, to partner często jest bardziej nakierowany na siebie, na swoją karierę, czy swoje przyjemności i wcale nie zamierza z tego rezygnować. To, że wywalczyłyśmy sobie równouprawnienie, że robimy kariery, pracujemy zawodowo, mamy niezależność, w tym również finansową, wymaga ogromnego nakładu pracy, ale też generuje ogromne koszty życiowe.

Kobieta, która pnie się na szczyt, a równocześnie chce mieć rodzinę, jest skazana na konflikt ról. Jak być, jak to się mówi: matką, żoną i kochanką, a oprócz tego panią prezes, panią dyrektor, bizneswoman. To jest szalenie trudne. Jak pogodzić to, że wieczorem chce się być przy dziecku i czytać mu bajeczki, kiedy w tym samym czasie jest ważne zabranie, na którym pani prezes musi być? To wywołuje poczucie winy, bo zawsze gdzieś jest nas za mało. Jeżeli jest nas za mało w domu, to czujemy dyskomfort i poczucie winy, że nie ma nas wśród bliskich. Jeżeli z kolei w pracy, to bardzo łatwo to wykorzystać, żeby osłabić naszą pozycję zawodową.

Prof. Dominika Dudek

Prof. Dominika Dudek: "Sukces zawodowy nie zawsze idzie w parze z dobrą kondycją psychiczną"

Foto: Archiwum prywatne

Mam wrażanie, że pozycja kobiety, która jest na wysokim stanowisku, jest osłabiana tylko z tego powodu, że jest kobietą, ze względu na biologię. Gdy mamy wymagającego szefa mężczyznę, mówimy, że taki jest. Gdy kobietę, to...

Ma miesiączkę, albo brakuje jest seksu.

Albo menopauzę. Zawsze coś jest nie tak.

Myślę, że zmiany społeczne są dość szybkie, chodzi o ostatnie kilkadziesiąt lat. Przez setki lat tworzył się kulturowy schemat kobiecości i męskości, pewne stereotypy, dotyczące podziału ról. W wielu wypadkach mentalność nie nadąża za pewnymi przemianami społecznymi. Podam może głupi przykład: teraz wszystkie kobiety mają swoje samochody i prawo jazdy, ale jeszcze jak byłam dzieckiem, to wcale to nie było takie częste. Nadal można usłyszeć zdania: "jedzie jak baba", "na pewno baba za kierownicą", mimo że kobiety często jeżdżą dużo lepiej niż mężczyźni. Aby zaszła zmiana w myśleniu o tym zjawisk, potrzeba kilkudziesięciu lat - w tak błahej kwestii. A co dopiero odnośnie do pełnienia przez  kobiety wysokich funkcji społecznych. Żeby coś zmieniło się w mentalności, zawsze wymaga to większej ilości czasu.

Poza tym mężczyźni niechętnie oddają patriarchat i swoją dominującą rolę w społeczeństwie. Z nieuświadomionych męskich lęków wynika to, co może się wydawać pozornie zaskakujące, czyli na przykład duże poparcie młodych mężczyzn dla partii skrajnie prawicowych, konserwatywnych. Może to też wynika z obawy przed spadnięciem z piedestału, utratą korony i obaleniem patriarchatu.

Czytaj więcej

Rozwój

Mężczyźni są lepsi dla samych siebie. Ekspertka o tym, dlaczego kobietom trudniej osiągnąć sukces

Coraz głośniej mówi się, że kariera i sukces zawodowy nie zależą od płci i wszyscy mają w tym obszarze równe szanse. Niestety, często kobiety same ograniczają swoje możliwości. Autorka projektów rozwijających kobiecy potencjał, life & business coach Izabela Janowska podpowiada, jak temu zapobiegać.

Zdarza się tak, że przychodzi do pani kobieta sukcesu i mówi: "Pani doktor, jest ze mną źle, nie mogę spać".

Bardzo często. Mnóstwo takich pacjentek przychodzi.

Przychodzą i oczekują, że dostaną tabletkę, po której wszystko się naprawi?

Oczywiście. Większość pacjentów - i kobiet, i mężczyzn, oczekuje łatwych, szybkich rozwiązań. Tymczasem problem zaczyna się od samego określenia zdrowia, bądź braku zdrowia psychicznego, czy zdrowia i choroby. Te granice są niekiedy dość mocno rozmyte. W psychiatrii, w większości sytuacji, nie ma jasnych markerów jak w innych dziedzinach medycyny. Na przykład - robi się EKG, widać fale Pardeego – wiadomo, że zawał. Albo wykonuje się RTG płuc, widać odpowiednie zacienienia – oczywiste jest, że to zapalenie płuc. Z krwi także można wiele wyczytać i oznaczyć markery, dzięki którym stawia się diagnozę. W psychiatrii tak nie jest. My posługujemy się objawami i o nich rozmawiamy. Jeśli pacjent ma odpowiednią liczbę objawów, o odpowiednim nasileniu, to wtedy klasyfikujemy to jako zaburzenie, ale niekiedy te granice są płynne i wszystko jest dość subiektywne. Obserwujemy pacjenta i oczywiście możemy dostrzec w trakcie rozmowy, że jest on napięty, zestresowany, wylękniony, smutny i tak dalej, ale przede wszystkim ważne jest to, co on nam powie. Nie zawsze jest tak, że osoba z depresją będzie zalewała się łzami. Czasem, może nie w głębokiej depresji, ale lżejszej jej postaci, a jednak wpływającej na życie, człowiek potrafi zakładać pewne maski i gdzieś na zewnątrz udawać, że jest w porządku, a tak nie jest - to jedna strona medalu. Druga strona jest taka, że wiele problemów jest medykalizowanych. Antoni Kępiński pisał, że smutek jest dolą człowieka. Każdy z nas bywa smutny, sfrustrowany, odczuwa różne, negatywne emocje, każdy z nas miewa bezsenne noce... Natomiast zdarza się, że przychodzą po pomoc osoby bardzo sfrustrowane i oczekują szybkich rozwiązań - że dostaną tabletkę szczęścia, która przywróci równowagę i możliwość znakomitego radzenia sobie z życiem i różnymi zadaniami.

Bardzo trudno jest wtedy przekonać człowieka, że nie tędy droga, bo oczywiście, taka osoba pewnie potrzebuje pomocy, ale nie każda frustracja, nie każdy smutek jest depresją. Tak samo jak nie każda obawa jest nerwicą lekową, nie każda nieśmiałość to fobia społeczna, nie każde niegrzeczne dziecko ma ADHD. Jeśli osoba zgłasza się po pomoc, to znaczy, że jej potrzebuje, że nie radzi sobie sama. Natomiast nie zawsze tabletka jest optymalnym rozwiązaniem. W wielu wypadkach najlepszym wyjściem byłaby psychoterapia, a czasami wystarczyłaby nawet nie głęboka psychoterapia, a rozmowa z psychologiem i dokonanie jakichś zmian w życiu.

Jeżeli kobieta pracuje po 12 godzin na dobę, ma wymagającego męża i sama nakłada sobie takie standardy, że codziennie ma być czterodniowy obiad, ma dwójkę czy trójkę dzieci, które muszą być perfekcyjne i muszą mieć po 10 dodatkowych zajęć – wszystkiego nie da się ogarnąć, to jest ponad ludzkie siły. Jeżeli więc taka kobieta przychodzi wyczerpana i mówi, że ma depresję, bo ma wszystkiego dość, nie może spać, jest osłabiona, nie ma energii, to w wielu wypadkach cudowna tabletka nie pomoże. Raczej potrzeba by było trochę pracy nad emocjami, nad tym, żeby sobie pewne rzeczy uświadomić. Częściej jest tak, że kobieta trafia nie do psychiatry, ale do lekarza rodzinnego, bo ciągle choruje. Mówi: "bez przerwy jestem przeziębiona”, „mam rwę kulszową”, „boli mnie kręgosłup, żołądek, co mam z tym zrobić?" Czasem ciało sygnalizuje, że poziom napięcia i stres są zbyt duże, tylko wtedy nie jest rozwiązaniem danie tabletki przeciwbólowej. Trzeba byłoby uświadomić sobie, co jest w emocjach i próbować pracować nad jakąś zmianą w życiu, ale najtrudniej jest to wytłumaczyć pacjentkom, które do mnie przychodzą. Oczekują, że dam im tabletkę, po której świetnie się poczują i będą mogły przenosić góry, a problemy przestaną istnieć. Niestety, to tak nie działa.

Z psychoterapią już są schody, bo jeśli usłyszą, że spotkania są raz w tygodniu, przez godzinę, mówią: "nie mam czasu", "nie umiem mówić o sobie", "rozmawiać to mogę z przyjaciółką i na jedno wychodzi". No nie, nie wychodzi na jedno. Załóżmy jednak, że taką osobę uda mi się przekonać do psychoterapii, ale największy problem pojawia się wtedy, kiedy zaczyna się rozmowę, że może trzeba przestawić priorytety. Może coś trzeba by w życiu zmienić? O to jest bardzo trudno.

Zdarzyło się, że po pani sugestii, że należy przestawić priorytety, pacjentka wyszła z gabinetu?

Lekarz nie może przeżyć życia za pacjentkę, w związku z tym, żeby doszło do jakiejś zmiany, musi być wiele rozmów. To pacjentka musi stwierdzić, co może zmienić i jak to zrobić, bo ja nie żyję jej życiem, nie jestem w jej skórze. Byłoby nadużyciem, gdybym powiedziała: "Proszę zrezygnować z tej pracy, zatrudnić opiekunkę do dziecka, a męża kopnąć w tyłek, bo jest palantem". Czegoś takiego nie mogę absolutnie mówić.

A szkoda, byłoby czasami szybciej i skróciłoby okres dochodzenia do siebie.

Tylko nie zostałoby to przyjęte. Nie mam prawdy na temat życia pacjentki jako lekarka. Nie jestem posiadaczem prawdy, ale nawet, jeśli bym była, to - zgadzam się z profesorem de Barbaro - prawda w terapii jest o tyle potrzebna, o ile jest przydatna dla pacjenta i o ile może być przez tego pacjenta przyjęta. Na przykład - widzę, że problemy pacjentki mogą wynikać z zaburzonych relacji małżeńskich i jak znam pacjentkę, która opowiada mi o różnych sytuacjach, to mam świadomość, że mąż nią manipuluje, że wpuszcza ją w zależność, w poczucie winy. Jeśli ona tego nie widzi i broni swojego małżeństwa jak niepodległości, to jeśli powiem jej coś takiego wprost i tak tego nie przyjmie. Nie tędy droga do zmiany.

Którędy zatem?

Wtedy ta droga prowadzi bardziej poprzez wzmacnianie jej i wzmacnianie jej poczucia wartości. Sama musi dojrzeć do momentu, kiedy będzie się chciała wybić na niepodległość.

Czytaj więcej

Zdrowie

Krótki sen zwiększa ryzyko nowotworu? Wiadomo, jak to działa

Jakość snu ma bezpośredni wpływ na samopoczucie. Okazuje się, że jest ona szczególnie ważna w kontekście zdrowotnym. Naukowcy podkreślają, że osoby, które cierpią na niedobór snu, mają zwiększone ryzyko zachorowalności na nowotwory nawet o 50 procent.

Na ile lekarz internista jest wyczulony na to, że powracające infekcje mają związek z psychiką i emocjami?

Myślę, że diagnostyka się bardzo poprawia. Współpraca między psychiatrami a lekarzami rodzinnymi jest coraz lepsza. Z dużą satysfakcją obserwuję, że na różnych konferencjach somatycznych, w których uczestniczą lekarze rodzinni, odbywają się sesje, na które zapraszani są psychiatrzy jako wykładowcy. Myślę, że jest dobra współpraca między towarzystwami naukowymi. Z kolei podczas konferencji psychiatrycznych jest bardzo dużo sesji interdyscyplinarnych. To jest bardzo ważne, żeby lekarze innych specjalizacji byli też wyczuleni na emocjonalność pacjentów. W wielu wypadkach nie ma powodów posyłać do psychiatry, poza tym często sugestia pójścia do takiego specjalisty wciąż może być odebrana negatywnie. Czasem nie trzeba wielkich rzeczy - rozmowa z mądrym lekarzem wystarczy. Bywa, że pacjenci lepiej przyjmują sugestie rozmowy z psychologiem niż z psychiatrą. Terapia psychologiczna stała się wręcz modna.

Ciągle boimy się iść do psychiatry?

Osoby z młodszych generacji i bardziej wykształcone już coraz mniej, ale, jak wspomniałam, nie zawsze psychiatra jest potrzebny. Czasem rozmowa z psychologiem, bądź psychoterapeutą, jest wystarczająca. Myślę też, że podstawą jest to, żeby zdać sobie sprawę, że jest problem i nie zaprzeczać mu.

Czy łatwiej jest zauważyć objawy somatyczne, jeśli się z nimi zmagamy i powiązać je z emocjami? Czy prędzej ktoś z zewnątrz dostrzeże to, że mamy problemy natury psychologiczno-psychiatrycznej?

To wszystko zależy. Bezsenność, smutek, dolegliwości bólowe, kobieta sama zauważy. Natomiast może nie dostrzegać, że zrobiła się bardziej rozdrażniona, że trudnej jest się z nią dogadać, że o wszystko się złości. Tak samo nie możemy pomijać takiego problemu jak uzależnienia, że, na przykład, zaczyna coraz częściej sięgać po alkohol. Uzależnienie od alkoholu dotyczy tak samo kobiet wysoko funkcjonujących: to jest choroba iluzji i zaprzeczeń. Taka kobieta będzie się upierać, że pije tylko drinka, a przecież ma spotkania zawodowe i nie może się nie napić. A jak przychodzi do domu, to się napije, żeby lepiej spać, albo dlatego że zdenerwował ją mąż. Sama przed sobą będzie zaprzeczać, że ma jakiś problem, prędzej dostrzeże go rodzina. To samo dotyczy leków nasennych i uspakajających, które też są, niestety, często nadużywane. Biscy prędzej zauważą, że tego jest za dużo.

Żyjemy w kulturze antysmutku. Gdy smucimy się dłużej, wydaje się, że coś tracimy, że nie powinniśmy tak robić.

Tak jak mówiłam - smutek jest dolą człowieka. Ciemne odcienie też są barwami na palecie barw. Jeżeli by ich nie było, obrazy byłyby dość kiczowate. Smutek jest nam potrzebny. Smutek i obniżenie energii życiowej są pewnymi zdobyczami ewolucji, pojawiają się częściej w okresach jesienno-zimowych. Kiedy było mniej pożywienia, było ciemno, energia życiowa w naturalny sposób trochę spadała. Oczywiście, jeśli ten smutek jest taki, że wpływa w istotny sposób na funkcjonowanie, odbiera jakąkolwiek radość i możliwość odczuwania radości, do tego towarzyszą mu różne inne objawy, trwa długo - tutaj myślimy o depresji i to już wymaga leczenia. Natomiast, jeśli reagujemy smutkiem na jakieś negatywne wydarzenia życiowe, to jest to zupełnie naturalne. Smutek towarzyszący żałobie jest czymś naturalnym i nie ma co na siłę udawać, że go nie ma. Żałoba nie musi być po śmierci bliskiej żałoby. Może być też po różnych utratach: marzeń, aspiracji, czegoś, co było dla nas ważne.