Polka w Turcji: Samotny mężczyzna na ulicach Stambułu musi mieć się na baczności

Stambuł szczyci się, że jest jedynym miastem, które leży na dwóch kontynentach. Czy różnice pomiędzy europejską a azjatycką częścią są bardzo widoczne?

To jest najczęstsze skojarzenie osób, które słyszą o niezwykłym położeniu Stambułu. W praktyce ten podział zakładający, że europejskie wybrzeże jest nowoczesne i liberalne, a azjatyckie konserwatywne — nie jest taki oczywisty. Azjatycki brzeg przez długie lata był sypialnią europejskiej części. Dopiero w ciągu ostatnich pięciu lat zaczął się rozwijać w bardziej turystycznym czy też rozrywkowo-imprezowym kierunku.

Podział na konserwatyzm i nowoczesność nie ma związku z geograficznym podziałem miasta na dwa kontynenty. Stambuł to miasto szalenie różnorodne i wymykające się wszelkim definicjom. Możemy w nim znaleźć zarówno konserwatywne obszary, jak i te bardziej liberalne. To są raczej nieuchwytne niuanse, które wzajemnie się cały czas przeplatają. Dwa światy można odnaleźć właściwie na każdym kroku.

Stambuł to Konstantynopol. Pisze pani, że tutaj bije historyczne serce Turcji.

To dziedzictwo Bizancjum i Imperium Osmańskiego można odnaleźć na Półwyspie Historycznym, który jest najstarszą i najbardziej turystyczną częścią miasta. Zwiedzanie trzeba zacząć od ikonicznej Hagii Sofii, która od wieków nieustannie zmienia swoją rolę. Była chrześcijańską bazyliką, później, gdy Konstantynopol został podbity przez Turków, pełniła funkcję meczetu. Następnie wraz z powstaniem świeckiej republiki stała się muzeum, od kilku lat znowu pełni funkcję meczetu.

Naprzeciwko znajduje się kolejna ikoniczna budowla, czyli Błękitny Meczet - bardzo ważna świątynia dla historii Stambułu i całej Turcji. Nieopodal znajduje się Topkapi, czyli pałac dawnych sułtanów.

Dziedzictwo imperium Osmanów koncentruje się wokół Półwyspu Historycznego – tutaj historia jest namacalna i nie trzeba nawet kupować biletów, żeby się o nią potknąć, bo jest widoczna i obecna w codziennym życiu Turków. Ale oczywiście na ślady przeszłości można znaleźć w dużo bardziej odległych zakątkach miasta. Cały czas Stambuł skrywa przed nami wiele tajemnic, w mieście cały czas toczą się prace wykopaliskowe, więc wciąż można natrafić na ślady tamtych czasów.

Lubię je odnajdywać spoglądając na dawne osmańskie fontanny i bardzo charakterystyczne budowle, które zostały zaadaptowane na sklepiki czy kawiarenki. To uroczy widok.

Bliska jest pani nostalgia, o której pisał Orhan Pamuk. W czym ona się objawia?

Orhan Pamuk urodził się nad Bosforem w 1952 roku i nadal tu mieszka. O nostalgii pisał w kultowej książce pt. „Stambuł. Wspomnienia i miasto”. Wydana w 2005 roku stała się światowym bestsellerem, przetłumaczonym na kilkadziesiąt języków. Wspominał w niej bardzo elegancką kamienicę przy ul. Tesvikiye w obszarze Nisantasi, w której mieszkał jako mały chłopiec. Ta kamienica cały czas stoi, a jej drzwi zdobi napis Pamuk, upamiętniający moment, kiedy spędzał w niej wraz z rodziną.

Pamuk przyglądał się mieszkańcom i czarno-białym fotografiom Ary Gülera, który dokumentował, jak zmieniało się miasto. Pisarz odnalazł w nich kolektywną nostalgię za utraconym dziedzictwem Imperium Osmańskiego. Wyczuwał smutek w społeczeństwie wyrażany między słowami. Wyczuwał tęsknotę za wielkością. Nawiązywał do arabskiego słowa hüzün, które interpretuje się jako uczucie melancholii, kluczowe do zrozumienia mieszkańców Stambułu.

Czytaj więcej

Jej historia

Polka w Egipcie: Buziak czy przytulenie na powitanie to jest faux pas

Przeszła na islam, poślubiła Egipcjanina i zamieszkała w Kairze. Walczy ze stereotypami dotyczącymi kultury arabskiej, wydała książkę pt. „Egipt. Kairskie życie polskiej muzułmanki”. Aleksandra Helail mówi, jak wygląda sytuacja kobiet w tym muzułmańskim kraju.

Czy udało się pani odnaleźć tę nostalgię, o której pisze Orhan Pamuk?

Stambuł nie jest katalogowo pięknym miastem. Ale jest w nim wiele miejsc, które zapierają dech w piersiach. Są i te bardziej melancholijne dzielnice — mniej wizerunkowe, biedniejsze, wymagające renowacji. Nostalgię znajduję w tradycyjnych tureckich lokalach meyhane, w których Turcy wieczorami przy dźwiękach granej na żywo muzyki sączą Rakı czy siedzą na pokładzie promu kursującego przez Bosfor popijając herbatę. Taka właśnie podróż jest dla mnie melancholijnym doświadczeniem. Potrafię ją też usłyszeć w dźwiękach anatolijskiego rocka czy poczuć w azjatyckiej dzielnicy Kadıköy. Odnajduję ją przede wszystkim jesienią i zimą, kiedy Stambuł jest mniej kolorowy. Staram się jej szukać w zapomnianych kafejkach, w zaułkach, tam, gdzie przebywają mieszkańcy Stambułu, a nie turyści.

Nieodłącznym elementem Stambułu są też mewy i koty.

Turcy bardzo lubią zwierzęta, a szczególnie koty i psy. Mewy są chętnie przez nich karmione okruszkami simitów, czyli tradycyjnych tureckich obwarzanków. Podobno aż 13 z 17 gatunków martilar żyje właśnie nad Bosforem. Mewy są integralnym elementem tego miasta. Oczywiście można je spotkać w wielu zakątkach świata, ale te w Stambule nauczyły się być blisko ludzi. Babcia jednej z moich tureckich przyjaciółek powiedziała mi, że jeszcze kilka dekad temu mewy widywała nad promami, ale rzadko w mieście. Przez te wszystkie lata mewy oswoiły się z ludźmi. Coraz częściej potrafią spędzać czas na parapetach. Wielokrotnie widywałam sytuacje, w których mewa walczyła z kotem czy psem o kawałek jedzenia i zwykle tę walkę wygrywała.

Mieszkańcy mew nie przeganiają, starają się z nimi żyć w zgodzie. Turyści też chętnie fotografują się w pozie karmienia mew.  W 2023 r. turyści z całego świata w trakcie karmienia mew zaczęli przyjmować specjalną pozę, która podbiła media społecznościowe. Sztuka polega na uchwyceniu siebie oraz ptaka na tarasie pewnej popularnej restauracji usytuowanej na Półwyspie Historycznym, skąd świetnie widać zarówno Błękitny Meczet, jak i Hagię Sophię. Lokal udostępnia swoją przestrzeń nieodpłatnie, nawet nie trzeba niczego zamawiać. Wszystko po to, aby rozsławić swoją markę, a przy okazji pozbyć się resztek jedzenia. Podobno dziennie restaurację w tym celu odwiedza 2 tys. „dokarmiaczy”. Lokalne media zaczęły propagować ten pomysł i  zachwalać „mewią turystykę”.

Stambulczycy jednak bardziej lubią koty?

Koty w hierarchii Turków są zdecydowanie na pierwszym miejscu. Wynika to z kultury i religii. Hadisy z życia proroka Mahometa wspominają o jego kotce i o tym, że koty powinno traktować się z dużym szacunkiem. W związku z tym muzułmanie starają się o nie dbać. I trzeba przyznać, że mieszkańcy Stambułu są pod tym względem bezkonkurencyjni. Trudno wskazać miejsce, w którym kotów nie ma. Są we wnętrzach aptek, komisariatów, promów, koty mają przepustkę do przebywania zawsze i wszędzie. Zawsze też znajdzie się ktoś, kto je dokarmi. Wszędzie są dla nich miseczki z wodą, a wieczorami sklepowe półki z karmą świecą pustkami. Moi przyjaciele, nie mając wiele pieniędzy, są w stanie wydać naprawdę ostatnie grosze, żeby nakarmić swoje osiedlowe koty. One zresztą są bardzo ufne, przyjacielskie wobec turystów i przechodniów.

W przestrzeni miasta można także znaleźć specjalne automaty (mamatik), które wydają karmę w zamian za wrzucenie do nich pustej plastikowej butelki. Turcy oddają plastik, a jednocześnie pomagają ulicznym zwierzętom. Mieszkańcy reagują też, gdy zwierzę potrzebuje pomocy i wiozą je do weterynarza. Pamiętam historię taksówkarza, który wychował kotkę wraz z małymi w swojej taksówce. W Turcji przynajmniej raz w miesiącu można przeczytać w mediach rozczulającą historię o tym, że ktoś zrobił coś wspaniałego dla ulicznego kota. Myślę, że wiele moglibyśmy się od Turków nauczyć.

Niestety, z drugiej strony w ostatnich dniach nad sytuację zwierząt nad Bosforem nadciągnęły czarne chmury. Z ubolewaniem przyjęłam wiadomość o przyjęciu kontrowersyjnego artykułu 5 nowelizacji ustawy o ochronie zwierząt w tureckim parlamencie. Artykuł ten wprowadza możliwość eutanazji bezdomnych psów, co wywołało gwałtowne protesty w całym kraju. Większość obywateli Turcji aktywnie sprzeciwia się tym zmianom, wyrażając swoje niezadowolenie na ulicach i w mediach społecznościowych. Nie mam wątpliwości, że ta sytuacja wyrządzi ogromną krzywdę nie tylko zwierzętom, ale także zaszkodzi wizerunkowi mieszkańców Turcji, którzy niesprawiedliwie będą obarczeni winą za decyzje polityczne.

Kolejna rzecz, która może nas mocno zdziwić w Stambule, to kwestia alkoholu. „Siostro, jeśli jesteś w Turcji powinnaś pić alkohol” – usłyszała pani od jednego Turka.

Warto odczarować podejście do picia alkoholu w Stambule, bo również pod tym względem wymyka się definicjom. Są tu bardzo imprezowe dzielnice, gdzie alkohol leje się strumieniami. Nie tylko dlatego, że są tam turyści, ale też dlatego, że wielu mieszkańców lubi taki styl życia. Turcy najchętniej sięgają po Raki , to jest bardzo popularny trunek nad Bosforem i nie ma najmniejszego problemu, żeby nabyć go w sklepach czy marketach do godz. 22.00. Później można go kupić w restauracjach czy pubach – pod warunkiem, że nie znajduje się w bliskiej odległości od meczetu bądź szkoły. Trudniej dostępny alkohol będzie w niektórych dzielnicach mieszkalnych, jak chociażby w okolicach konserwatywnego wzgórza Çamlıca.

Warto pamiętać, że Stambuł nie reprezentuje całej Turcji. Gdy zwiedzaliśmy południowo-wschodnią Anatolię, to tam nie sposób było kupić alkoholu. Chyba że trafiło się na sklepik prowadzony przez Asyryjczyków. Pamiętajmy, że wiele osób nie pije napojów wysokoprocentowych z powodu swoich przekonań religijnych.

Czytaj więcej

Styl życia

Polka w Holandii: W tym kraju można funkcjonować bez znajomości języka niderlandzkiego

Królestwo Niderlandów to jeden z najbardziej popularnych kierunków polskiej emigracji. Jak odbierani są przez Holendrów nasi rodacy? "Polak Potrafi. Polak załatwi. Polak jak nie umie, to się nauczy"– mówi Anna Maria Raflik, która w Holandii mieszka 17 lat.

Jak na niepijący naród mają wiele ciekawych określeń nazywających osoby spożywające alkohol. Mnie ujęło słowo „wieczorowi”.

Turcy wypijają średnio 1,77 litra alkoholu rocznie – co jest jednym z najwyższych wyników na Bliskim Wschodzie. W statystykach europejskich z takim wynikiem byliby na dalekiej pozycji. Dla porównania dorosły Polak rocznie wypija prawie 12 litrów wysokoprocentowego trunku. Co mniej więcej pokrywa się ze średnią wszystkich Europejczyków.

Rzeczywiście jak na naród, który pije niewiele - Turcy mają zaskakująco wiele określeń na osoby, które alkohol już spożyły. Jednym z nich jest poetyckie określenie akşamcı, co oznacza wieczorowy. Słowo to oznacza osobę, która lubi sobie popijać alkohol wieczorami. W ten sposób odróżniają kogoś kto nadużywa alkohol (ayyas) lub jest w danym momencie bardzo pijany (sarhos). To poetyckie określenie - akşamcı można często usłyszeć w tekstach tureckich piosenek.

Ciekawy jest sposób zwracania się do siebie Turków. Do osoby, którą widzą pierwszy raz na oczy, mówią: Siostro, Ciociu.

To jest bardzo rozczulające. Lubię żartować, że mam w Turcji swoją rodzinę, bo dla każdego jestem albo siostrą, albo ciocią. Oni uwielbiają zwracać się do siebie w ten sposób, nawet jeżeli widzą cię po raz pierwszy w życiu.

W Stambule oficjalnie żyje ponad 15 milionów mieszkańców, nieoficjalnie pewnie jeszcze więcej, a mimo wszystko przywiązanie do więzi rodzinnych jest tam cały czas ważne. Potrafią znaleźć czas, żeby się ze sobą spotkać. Niezapowiadane wizyty są tam cały czas w modzie — coś co u nas jest już właściwie nie do pomyślenia. Myślę, że stąd też bierze się też przywiązanie do więzi rodzinnych, to wzajemne nazywanie się bratem i siostrą. Jest to bardzo miłe i na pewno też skraca dystans.

Ale z drugiej strony lepiej nie podnosić czyścidełka, które upuści turecki pucybut.