„Albo będziesz żyła ze mną, albo w ogóle”. O mechanizmach przemocy w filmie „Dom dobry”

Film „Dom dobry” jest brutalny i szokujący. Czy aby ludzie naprawdę dostrzegli pewne problemy społeczne i uznali je za ważne, trzeba nimi „wstrząsnąć”?

Myślę, że tak. Ten film był bardzo potrzebny, bo wywołał dużą społeczną dyskusję. Dobrze pokazuje mechanizmy przemocy, a wszystkie przedstawione w nim sceny są oparte na prawdziwych sytuacjach. Od rozpoczęcia promocji filmu zauważyłyśmy w Feminotece znaczący wzrost liczby telefonów. Dzwoni do nas coraz więcej kobiet, które odważają się sięgnąć po pomoc. Choć temat przemocy podejmują organizacje, aktywistki i dziennikarki, wciąż robią to głównie kobiety. Dlatego ważne jest, że ten film stworzył uznany reżyser.

Wiele kobiet w sytuacjach podobnych do głównej bohaterki filmu zastanawia się: „Czy on się zmieni?”. Czy z pani doświadczenia wynika, że to jest możliwe?

Myślę, że wiele kobiet będących w związkach, w których doświadczają przemocy, bardzo liczy na to, że partner się zmieni. To zresztą jedna z technik manipulacji stosowanych przez sprawców – potrafią wielokrotnie obiecywać, że „to był ostatni raz”. Niestety, jeśli ktoś raz przekroczył granice, istnieje duże prawdopodobieństwo, że takie sytuacje będą się powtarzać. Dlatego nie należy ignorować nawet najmniejszych czerwonych flag.

Czy pani zdaniem istnieje ryzyko, że przedstawione w filmie wzorce zachowań mogą dostarczyć sprawcom „instrukcji”, jak krzywdzić skuteczniej?

Nie widzę takiego zagrożenia. Osoby stosujące przemoc dobrze wiedzą, jak krzywdzić i nie potrzebują do tego dodatkowych wskazówek.

Czy jest coś, czego według pani zabrakło w tym filmie?

Kobiety, które zgłaszają się do nas po pomoc, bardzo często doświadczają przemocy poseparacyjnej. Rozwód, odejście czy wyprowadzka nie zawsze kończą przemoc. Dotyczy to szczególnie relacji, w których są dzieci. One również mogą być wykorzystywane przez sprawcę do dalszego znęcania się lub manipulacji.

Co zazwyczaj myśli osoba, która tkwi w przemocowej relacji? Jak wygląda ten wewnętrzny dialog, który uniemożliwia odejście?

Z jednej strony pojawia się poczucie wstydu związane z doświadczaniem przemocy, które wynika również ze społecznego tabu wokół tego tematu. Kobiety w procesie socjalizacji często mają wpajane poczucie odpowiedzialności za związek i rodzinę. Wciąż żywe jest przekonanie, że jeśli w relacji są dzieci, to powinny wychowywać się w „pełnej” rodzinie. Sprawca może dodatkowo grozić i szantażować kobietę, twierdząc, że odbierze jej dzieci lub majątek. Dużym problemem jest także uzależnienie ekonomiczne. Pojawiają się pytania, gdzie zamieszkam i za co kupię dzieciom buty na zimę.

Trudno też ukryć się przed sprawcą przemocy, zwłaszcza jeśli zna adresy naszej rodziny, a lokalizacje ośrodków interwencji kryzysowej można znaleźć online. Moment, w którym kobieta próbuje odejść z przemocowego związku, jest najbardziej niebezpieczny. Sprawca traci wtedy nad nią kontrolę, co znacząco zwiększa ryzyko dla zdrowia i życia. Często działa według zasady: albo będziesz żyła ze mną, albo nie będziesz żyła w ogóle. Kobiety, które zginęły z rąk sprawców przemocy domowej, często miały założone Niebieskie Karty lub policja wielokrotnie interweniowała w ich domach. One szukały pomocy, to system je zawiódł.

Czytaj więcej

Wywiad

Prezeska zarządu Fundacji Itaka: Zaginięcie może przytrafić się każdemu

Mężczyźni częściej znikają, a jednak to przypadki zaginionych kobiet są bardziej nagłaśniane. Dla...

Dlatego tak ważne jest podnoszenie społecznej świadomości. Reakcja sąsiadów, rodziny czy koleżanek z pracy może komuś uratować życie, jeśli pójdzie za nią wsparcie instytucji.

To, co mnie szczególnie w tym filmie zaskoczyło, to fakt, że osoby z otoczenia dostrzegały przemoc, ale nie podejmowały zdecydowanych działań, aby pomóc. Czy w pani doświadczeniu taki wzorzec jest częsty?

Wielu Polaków zna rodziny, w których przemoc miała lub ma miejsce. Mimo to, zgodnie z raportem Experience Institute przygotowanym dla Warner Bros Discovery i Feminoteki, tylko połowa świadków przemocy reaguje. Brak reakcji bliskich może wynikać z lęku przed sprawcą, z braku wiedzy, jak pomóc, albo z przekonania, że to, co dzieje się w cudzym domu, jest prywatną sprawą jego mieszkańców. Bywa też, że osoba doświadczająca przemocy nie chce przyznać, że potrzebuje wsparcia.

Trzeba pamiętać, że samodzielnie nie zawsze jesteśmy w stanie wyciągnąć bliską osobę z takiej relacji. Dlatego konieczny jest sprawnie działający system pomocy, którego w Polsce nie mamy.

Są miejsca, w których można uzyskać pomoc.

Osoba doświadczająca przemocy, która zgłasza się na komisariat, do szpitala czy do Ośrodka Pomocy Społecznej, nigdy nie wie, na kogo trafi. To nie jest tak, że wszyscy policjanci i urzędnicy są źli, ale problem leży w tym, że tacy też są. Znam historie kobiet pobitych przez męża, które zadzwoniły po pomoc, a policjanci powiedzieli im: „Może niech pani dzisiaj prześpi się na kanapie”, „Niech pani nie drażni męża”, „A co pani mu zrobiła, że tak panią pobił?”.