Psychoterapeutka Magdalena Chrzan-Dętkoś: Pamiętajmy, że depresji nie widać

Czy w Polsce depresja poporodowa wciąż jest tematem tabu?

Po porodzie można czuć się różnie. To ludzkie doświadczać wielu emocji w związku z nową sytuacją, partnerem, dzieckiem czy samym porodem. Otwarte mówienie o tym może już działać profilaktycznie. Niektóre osoby, szczególnie te, które mają wobec siebie wysokie wymagania, nie zawsze od razu akceptują fakt, że czują się zmęczone lub przytłoczone w roli rodzica. Każdy może mieć gorszy dzień lub trudniejszy okres i nie musi to od razu oznaczać, że dzieje się coś niepokojącego. Depresja ma charakter przewlekły. Depresję poporodową możemy diagnozować po czterech tygodniach od porodu. W pierwszych kilkunastu dniach po porodzie często pojawia się tzw. baby blues, czyli przejściowe obniżenie nastroju, które zazwyczaj mija samoistnie.

Program „Przystanek MAMA” został wyróżniony w ostatnim raporcie OECD jako jeden z 11 najlepszych programów prewencyjnych w obszarze zdrowia psychicznego. Jak wyglądał jego schemat działania?

Pierwszym etapem programu było przeszkolenie personelu w zakresie zdrowia psychicznego w okresie okołoporodowym. Wprowadziliśmy również superwizję dla położnych oraz grupy wsparcia dla matek.

Położne, pielęgniarki i lekarze przeprowadzali badania przesiewowe, aby wykryć ryzyko i nasilenie objawów depresji poporodowej. W tym celu korzystali z Edynburskiej Skali Depresji Poporodowej. W przypadku podwyższonego wyniku pacjentki były kierowane na trzy bezpłatne konsultacje psychologiczne. Warto podkreślić, że podwyższony wynik nie musi od razu oznaczać depresji. Może wskazywać również na inne trudności, takie jak zaburzenia lękowe czy stres pourazowy po trudnym porodzie lub zwykły stres, zmęczenie związane z opieką nad noworodkiem.

Czytaj więcej

Zdrowie

Depresja ma swój „kod komunikacyjny”. Przełomowe odkrycie naukowców

Grupie polskich i austriackich naukowców z uniwersytetów medycznych we Wrocławiu i w Wiedniu udał...

Czy trzy konsultacje były wystarczające?

Zdaję sobie sprawę, że trzy konsultacje to nie jest dużo. Powinno ich być więcej. Kiedy kontaktowaliśmy się z uczestniczkami projektu i pytaliśmy, czego im brakowało, często odpowiadały, że większej ilości spotkań z psychologiem. Jednak jeśli pewne sygnały zostaną odpowiednio szybko wychwycone, te trzy spotkania mogą wystarczyć. W naszym projekcie 49 proc. kobiet, które uczestniczyły tylko w trzech konsultacjach, przeszło z grupy podwyższonego ryzyka zachorowania na depresję do grupy bez ryzyka. Nie chcę sugerować, że trzy spotkania są wystarczające. Jednak jeśli mogą być zapewnione w miarę szybko, pełnią istotną funkcję prewencyjną przed rozwojem depresji u części kobiet.

Jak obecnie wygląda opieka poporodowa w praktyce?

Zalecenia ministerstwa nie precyzują, w jaki sposób badanie przesiewowe w kierunku depresji poporodowej musi być wykonane. Położna, lekarz czy pielęgniarka mogą np. zapytać pacjentkę, czy czuje się dobrze. Terminy na leczenie w ramach NFZ bywają jednak długie, dlatego personel medyczny nie zawsze wie, gdzie najlepiej skierować pacjentkę, aby szybko otrzymała potrzebną pomoc. Z tego powodu mogą być mniej skłonni do przeprowadzania testów przesiewowych. Oczywiście czasami rozmowa trwająca 20–30 minut z lekarzem może okazać się nawet skuteczniejsza niż test, ale w przeciążonym systemie opieki zdrowotnej nie zawsze jest to możliwe i nie możemy tego wymagać. Trudno jest też nakładać na położne nowe obowiązki, ponieważ ich praca jest bardzo obciążająca – w skali europejskiej około 33 proc. położnych doświadcza objawów PTSD. Jednak to dzięki ich pracy wielu rodziców trafia do psychologów i psychoterapeutów.

Z raportu wynika, że program mógłby zostać łatwo wdrożony w 17 z 39 krajów UE i OECD. Co byłoby potrzebne, aby mógł zostać wdrożony na stałe w Polsce?

Potrzebne są środki finansowe. W niektórych krajach wdrożenie takiego programu mogłoby nawet przynieść oszczędności, bo szybkie wykrycie choroby pozwala na wcześniejsze i skuteczniejsze leczenie.

W polskim systemie zdrowia istnieją już miejsca, które dobrze funkcjonują. W każdej gminie działa Ośrodek Interwencji Kryzysowej, gdzie można uzyskać bezpłatną pomoc. W niektórych miastach funkcjonują także Centra Zdrowia Psychicznego. Wystarczyłoby rozszerzyć system profilaktyki depresji poporodowej o badania przesiewowe wykrywające ryzyko depresji poporodowej podczas obowiązkowych szczepień dziecka. W Poradniach Zdrowia Psychicznego dla dzieci mógłby być psycholog, którego zadaniem byłoby wsparcie mam. „Przystanek MAMA” pokazał, że kobiety wolą korzystać z konsultacji psychologicznych w miejscach postrzeganych jako mniej stygmatyzujące. Tak naprawdę mamy już w systemie odpowiednie możliwości, więc proste zmiany mogłyby pozwolić na wprowadzenie takiego programu na stałe.

Jak dziś ocenia pani stan systemowej opieki psychologicznej i psychiatrycznej po porodzie w Polsce? Co działa, a co wymaga poprawy?

Fakt, że psycholog jest obecny w większości szpitali, jest już standardem i bardzo mnie to cieszy. Brakuje nam jednak bardziej szczegółowych, systemowych rozwiązań. W opiece okołoporodowej niezwykle istotne jest przede wszystkim uważne słuchanie kobiet.

Czytaj więcej

Nauka

Jedna z płci rodzi się z wyższym ryzykiem depresji? Naukowcy odkryli genetyczne dowody

Czynniki genetyczne w większym stopniu przyczyniają się do ryzyka depresji u kobiet niż u mężczyz...

Czy faktycznie nadal nie słucha się kobiet?

Czasami bagatelizuje się to, co mówią kobiety, także w kontekście zdrowia psychicznego. Problem jest poważny, bo średnio jedna kobieta tygodniowo popełnia samobójstwo w ciągu pierwszego roku życia dziecka. Kluczowe jest zainteresowanie się pacjentką i jej problemami z odpowiednią troską. Nawet dłuższa rozmowa podczas badania przesiewowego: oprócz pytania o aktualny stan psychiczny spytanie, czy kobieta wcześniej chorowała na depresję może zwiększyć szanse, że ktoś zgłosi się do psychologa nawet 16 razy. Potrzebna jest też większa normalizacja i uznanie faktu, że połóg to okres dużych zmian i adaptacji, w którym można odczuwać bardzo różne emocje. Dlatego tak istotne jest, aby lekarze pytali kobiety, jak się czują i czego potrzebują.