Ekspertka w sprawie głodzonej dziewczynki: Rodzice decydują o tym, co dziecko je, a ono – ile zje

Dużo mówi się o tym, że żyjemy w „kulturze diety” – szczególnie teraz, w związku z tragedią głodzonej 3-latki. Wielu ludzi podejmuje decyzję o zmianie sposobu żywienia nie tylko z myślą o utracie wagi. Bardzo popularne są tzw. diety wykluczające. Kiedy faktycznie są one uzasadnione – oczywiście w sytuacji, gdy człowiek jest zdrowy – i czy decyzję o przejściu na nie można podejmować samodzielnie?

Zuzanna Przekop: Diety eliminacyjne mogą być uzasadnione, jeśli odpowiadają indywidualnym potrzebom i przekonaniom danej osoby. Warto jednak pamiętać, że dieta to styl życia, który powinien być dostosowany do człowieka, a każda świadoma decyzja o wykluczeniu określonego składnika, na przykład mięsa, wymaga większej uwagi w kontekście bilansowania posiłków. Eliminacja produktów z jadłospisu zwiększa ryzyko niedoborów, dlatego przed wprowadzeniem takich zmian warto skonsultować się z dietetykiem. Niestety, w świecie, w którym moda na jedną dietę szybko zastępuje inną, często ulegamy trendom, nie zdając sobie sprawy, że mogą one zaszkodzić zdrowiu, mimo że kierujemy się troską o nie.

Czy istnieje minimalny wiek, w którym można zacząć stosować dietę eliminacyjną? Ponownie: mam na myśli sytuację, gdy człowiek jest zdrowy.

Nie istnieje określony wiek, poniżej którego dieta eliminacyjna nie może być stosowana. W medycynie, zwłaszcza w diagnostyce i leczeniu alergii pokarmowych, takie diety są często wprowadzane nawet u bardzo małych dzieci, zawsze jednak pod nadzorem specjalistów. U dzieci, które znajdują się w okresie intensywnego wzrostu, kluczowe jest zapewnienie odpowiedniej ilości wszystkich składników odżywczych, co może stanowić wyzwanie przy eliminacji niektórych produktów. Dlatego zaleca się konsultację z dietetykiem, który oceni, czy dieta dziecka jest odpowiednio zbilansowana i czy konieczne jest wprowadzenie suplementacji. Samodzielne stosowanie suplementów diety nie jest zalecane, ponieważ często przyjmujemy je bez rzeczywistej potrzeby, co może prowadzić do niepożądanych skutków. Nie zachęcam też do samodzielnego włączania suplementów diety, ponieważ mamy społeczną tendencję do przyjmowania wielu suplementów, niekoniecznie potrzebnych.

Czytaj więcej

Styl życia

Dieta planetarna: na czym polega i komu może służyć? Ekspert ocenia

Dieta planetarna, według najnowszych badań, zmniejsza ryzyko wystąpienia nadciśnienia tętniczego,...

Czy zdarzają się takie przypadki, że człowiek nie ma ochoty na określone produkty i nie je ich, bo szkodzą jego samopoczuciu, mimo że nie ma diagnozy konkretnego problemu zdrowotnego?

Zachęcam do samoobserwacji i reagowania na sygnały płynące z własnego ciała. Jednym z przydatnych narzędzi w diagnostyce alergii i nietolerancji pokarmowych jest prowadzenie dzienniczka, w którym zapisujemy spożywane produkty oraz momenty występowania dolegliwości. Dzięki temu unikamy błędnej interpretacji korelacji między jedzeniem a objawami, mając jasny obraz sytuacji, który pozwala na dokładną analizę. Jeśli podejrzewamy alergię lub nietolerancję, warto skonsultować się ze specjalistą, który pomoże potwierdzić diagnozę i bezpiecznie skomponować dietę eliminacyjną.

Jeśli dieta jest odpowiednio zbilansowana, nie ma potrzeby zmuszać się do jedzenia produktów, na które nie mamy ochoty – apetyt może przyjść z czasem. Warto jednak zwrócić uwagę na przypadki wybiórczości pokarmowej, które mogą prowadzić do poważnych ograniczeń w diecie, szczególnie u dzieci. Kluczowym okresem jest tu etap rozszerzania diety, który wymaga od rodziców cierpliwości i odpowiedniego przygotowania. Pamiętajmy o zasadzie, że rodzice decydują o tym, co dziecko je, a dziecko – ile zje. Zapewnienie różnorodności na talerzu i respektowanie autonomii dziecka w kwestii ilości spożywanego jedzenia to istotne kroki w profilaktyce otyłości.

Czy ogólnie rzecz biorąc, diety eliminacyjne są bardziej skuteczne w odchudzaniu niż te, które polegają tylko na zmniejszeniu liczby spożywanych kalorii? I co z efektem jojo? Po zakończeniu której diety o niego łatwiej?

Wszystko zależy od tego, jak zdefiniujemy diety eliminacyjne. Z profesjonalnego punktu widzenia diety eliminacyjne w ogóle nie muszą być dietami redukcyjnymi. Skuteczna w kontekście odchudzania będzie taka dieta, która u danej osoby będzie powodowała deficyt kaloryczny. Popularność diet eliminujących całe grupy produktów wynika często z ich niskiej kaloryczności, co przynosi szybkie efekty. Jednak takie podejście niesie ze sobą poważne ryzyko, w tym efekt jojo. Diety te nie uczą trwałych zmian stylu życia, a ich stosowanie prowadzi do fizycznego i psychicznego wyczerpania.

Co więcej, przy takich dietach tracimy nie tylko tkankę tłuszczową, ale również mięśniową, co negatywnie wpływa na metabolizm. Tkanka mięśniowa odgrywa kluczową rolę w zużyciu energii, a jej utrata zmniejsza zapotrzebowanie kaloryczne organizmu. Powrót do wcześniejszego sposobu żywienia po zakończeniu diety może skutkować jeszcze większym przyrostem masy ciała niż przed jej rozpoczęciem.

Czy człowiek może całe życie być na diecie eliminacyjnej bez negatywnych konsekwencji dla organizmu?

Są wręcz sytuacje, kiedy człowiek musi być na diecie eliminacyjnej przez całe życie. Na przykład osoby chorujące na celiakię muszą wyeliminować ze swojej diety gluten, nawet jego śladowe ilości zawarte np. w przyprawach. W przypadku tej choroby gluten powoduje niszczenie kosmków jelitowych, co w konsekwencji prowadzi do złego wchłaniania się w jelitach substancji odżywczych. Dieta eliminacyjna w przypadku takich osób jest lekarstwem - jedynym skutecznym obecnie znanym. Jednak każda osoba chorująca na celiakię po postawieniu diagnozy uczy się “jeść” na nowo, właśnie po to, żeby dieta była bezpieczna, nie tylko ze względu na konieczność eliminacji glutenu, ale także dlatego, żeby nauczyć się komponować dietę, która nie będzie niedoborowa. 

Czyli eliminowane z diety produkty należy zastępować czymś innym?

To jest w zasadzie klucz – trzeba pamiętać o tym, że jeżeli chcemy coś w diecie wykluczyć, to z reguły wymaga to jakiegoś zamiennika. Zwłaszcza, gdy są to produkty, które są dobrym źródłem ważnych składników, np. żelaza czy wapnia. Dieta musi być zbilansowana pod kątem dostarczania składników odżywczych niezależnie od tego czy jest dietą eliminacyjną, czy też nie. Pewnie nie będzie wielkim zaskoczeniem, jeśli powiem, że można nie stosować diety eliminacyjnej a mieć dietę niedoborową. To, co pomaga jednak zwiększyć szansę na odpowiednie bilansowanie naszej diety, to jej duża różnorodność oraz trzymanie się zasad zdrowego żywienia. Pomocny może być na przykład talerz żywienia, który dokładnie pokazuje proporcje poszczególnych grup produktów na talerzu.

Czytaj więcej

Styl życia

Dieta śródziemnomorska jest szczególnie korzystna dla kobiet. Co warto o niej wiedzieć?

Badanie wykazało, że dieta śródziemnomorska pozwala kobietom zachować szczupłą sylwetkę przez cał...

Czy będąc na diecie eliminacyjnej, warto robić jakieś dodatkowe badania, żeby mieć pewność, że organizmowi niczego nie brakuje?

Niestety rzadko kiedy w medycynie jest tak, że coś jest zero-jedynkowe, więc nie ma jednoznacznej odpowiedzi na to pytanie. Sądzę jednak, że najważniejsze są regularne badania profilaktyczne, które pomagają diagnozować nieprawidłowości zachodzące w organizmie. Zakres badań profilaktycznych zależy od płci, wieku i dotychczasowych obciążeń zdrowotnych. Wszystkim polecam oznaczenie stężenia witaminy D, której niedobory są częste w naszej szerokości geograficznej. Warto jednak pamiętać, że badanie należy wykonać przed ponownym rozpoczęciem suplementacji, ponieważ zarówno niedobór, jak i nadmiar tej witaminy mogą szkodzić. W kontekście diagnostyki nie zawsze potrzebujemy zaawansowanych metod – już podstawowa morfologia może dostarczyć cennych informacji, na przykład o możliwych niedoborach kwasu foliowego lub witaminy B12.

Kobiety czy mężczyźni – kto chętniej przechodzi na diety wykluczające? Czy są jakieś obserwacje w tym zakresie?

Dane pokazują, że kobiety (27 proc.) częściej przechodzą na diety eliminacyjne niż mężczyźni (22%), jednak nie jest to istotna różnica. To, co powinno zwracać naszą szczególną uwagę, to diety eliminacyjne wśród dzieci i młodzieży, zwłaszcza w czasach, gdy nowe pomysły na diety pojawiają się w zawrotnym tempie. Jako rodzice jesteśmy odpowiedzialni za kształtowanie zdrowej relacji  dzieci z jedzeniem. Nie uchronimy ich przed wpływem znajomych czy internetu, dlatego kluczowe jest otwarte rozmawianie o diecie i motywacjach stojących za chęcią jej zmiany. Uświadamiajmy dzieci, jak ważne jest jedzenie i dbanie o zdrową dietę.

Pamiętajmy, że przykład idzie z góry – sami powinniśmy dbać o nasze nawyki żywieniowe i atmosferę, w jakiej spożywamy posiłki. Jeśli zauważymy, że nasza relacja z jedzeniem lub relacja dziecka jest zaburzona, nie zwlekajmy – skonsultujmy się ze specjalistą, który pomoże w podjęciu odpowiednich działań lub rozwieje pojawiające się obawy.

Dr Zuzanna Przekop

Foto: Archiwum prywatne