Wysoko przetworzone jedzenie może wywołać raka płuc? Naukowcy dokładnie to sprawdzili

Podwyższone ryzyko otyłości, chorób serca, cukrzycy typu 2, a także chorób układu pokarmowego – to wybrane zagrożenia związane z regularnym spożywaniem wysoko przetworzonego jedzenia (ang. Ultra-processed food, w skrócie określanego jako UPF). Narażenie na nowotwory płuc wynikające ze stosowania takiej diety to kolejny czynnik ryzyka, który należy wziąć pod uwagę, komponując codzienne posiłki. Obszerne badanie prowadzone przez zespół sześciu naukowców reprezentujących Szpital Onkologiczny Uniwersytetu Chongqing (oryg. Chongqing University Cancer Hospital) oraz Harvard Medical School w Bostonie pozwoliło ustalić zależność między spożywaniem UPF a ryzykiem wystąpienia niedrobnokomórkowego raka płuc (skr. NDRP) i drobnokomórkowego raka płuc (skr. DRP).

Jak podano w podsumowaniu badania, opublikowanego na łamach międzynarodowego czasopisma naukowego „The Thorax Journal”, u osób regularnie sięgających po wysoko przetworzone produkty zaobserwowano o 41 proc. wyższe ryzyko wystąpienia nowotworów płuc w porównaniu do tych uczestników analizy, których dieta uwzględniała bardzo małe ilości takiej żywności. Dane gromadzono przez 12 lat na podstawie wyników badań ponad 100 tys. pacjentów, w średnim wieku 62 lat, którzy wypełniali kwestionariusz częstości spożycia produktów (oryg. Food Frequency Questionnaire) w ramach narodowego badania stanu zdrowia i odżywiania (oryg. National Health and Nutrition Examination Survey). Uzyskane informacje były następnie porównywane z dokumentacją medyczną dotyczącą diagnozy raka płuc. Wśród 1706 przypadków nowotworów płuc we wskazanej grupie, odnotowano korelację między wysokim spożyciem UPF a ryzykiem wystąpienia choroby. O ocenę wyników badania, analizę czynników warunkujących rozwój nowotworów płuc, a także wskazanie tych składników UPF, które destrukcyjnie wpływają na ludzkie zdrowie, poprosiliśmy prof. Sylwię Małgorzewicz, kierownika Katedry Żywienia Klinicznego Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego, oraz prof. dr. hab. Witolda Rzymana, kierownika Katedry i Kliniki Chirurgii Klatki Piersiowej Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego.

Czytaj więcej

Zdrowie

Biodruk 3D w terapii onkologicznej: cenne informacje, dotychczas niedostępne

Zaawansowane modele komórkowe oparte na technologii biodruku 3D mogą stać się cennym narzędziem d...

Wysoko przetworzona żywność zwiększa ryzyko nowotworzenia

Dieta obfitująca w wysoko przetworzoną żywność łączy się z istotnymi niedoborami składników odżywczych kluczowych dla prawidłowego funkcjonowania organizmu. – O wysoko przetworzonej żywności mówi się już od dawna w kontekście zdrowia globalnego, ponieważ wiele badań wykazuje jej negatywny wpływ na metabolizm człowieka – zauważa prof. Sylwia Małgorzewicz. – Do podstawowych składników zawartych w UPF należą cukier i sól, które są łatwo przyswajalne i w konsekwencji spożywane w nadmiarze. Osoby spożywające duże ilości żywności wysoko przetworzonej zwykle sięgają zbyt rzadko po produkty naturalne. Przyjmują zatem za mało błonnika, witamin, mikroelementów czy antyoksydantów. Do niedawna taki sposób odżywiania określano mianem „śmieciowej diety”, natomiast obecnie, zwłaszcza w literaturze naukowej, używa się terminu żywność wysoko przetworzona – wyjaśnia prof. Małgorzewicz.

Poza składnikami występującymi w wysoko przetworzonej żywności, jej destrukcyjny wpływ na ludzkie zdrowie wynika też z procesów jej przygotowania i przechowywania. – Procesy, które zachodzą w trakcie przygotowywania i przechowywania takiej żywności oraz substancje odpowiadające za utrwalenie smaku, koloru i trwałości produktów, w większości przypadków negatywnie wpływają na zdrowie człowieka, poprzez niekorzystny wpływ na mikrobiom jelitowy, a także zwiększając ryzyko alergii oraz ryzyko uszkodzenia narządów typu wątroba czy nerki. W trakcie procesu przechowywania czy też przygotowywania takiej żywności wytwarzają się substancje podobne do tych, które występują w dymie tytoniowym.

Przykładem jest akroleina, która może znajdować się w żywności smażonej, grillowanej, ale też wielokrotnie podgrzewanej oraz typu fast food (frytki, chipsy), a która zwiększa ryzyko nowotworzenia. Wysoko przetworzona żywność jest łatwo przyswajalna, czyli poziom glukozy po jej spożyciu jest wyższy, co sprzyja insulinooporności, pojawianiu się chorób cywilizacyjnych typu cukrzyca typu 2, nadciśnienie tętnicze, otyłość, stłuszczenie wątroby. Zaburzenia metaboliczne i otyłość również zwiększają ryzyko niektórych nowotworów. Wszystkie te elementy tworzą pełny obraz wpływu diety o niskiej jakości, zawierającej substancje potencjalnie rakotwórcze, na ryzyko rozwoju chorób nowotworowych we współczesnych czasach. Istotną rolę w tym procesie odgrywają również inne elementy, takie jak zanieczyszczenie środowiska, palenie tytoniu czy przewlekły stres – wymienia prof. Małgorzewicz.

Czytaj więcej

Zdrowie

Polska współtwórczyni nowej metody leczenia czerniaka: Hipoteza się potwierdza

Badanie nad immunoterapią przedoperacyjną w leczeniu czerniaka może zrewolucjonizować znane dotyc...

Czynniki warunkujące rozwój nowotworów płuc

Choć obfitująca w wysoko przetworzone produkty dieta może przyczynić się do wystąpienia nowotworów płuc, istnieje szereg innych czynników warunkujących to schorzenie. – Zależy to w dużej mierze od społeczeństwa, w jakim żyjemy – zauważa prof. dr hab. Witold Rzyman. – W społeczeństwie zachodnim 15 proc. nowotworów występuje u osób niepalących i nie ma związku z paleniem tytoniu. W Azji ten odsetek wynosi nawet do 40 proc. Z pewnością trzeba poszukiwać innych czynników ryzyka, które sprzyjają powstaniu nowotworu. Ten proces odbywa się od wielu lat. Wiemy na pewno, że są to czynniki genetyczne. Udowodniono też wpływ metali i gazów na rozwój raka płuc. Mowa tu głównie o azbeście i radonie.

Rejony w Polsce szczególnie narażone na ich szkodliwe działanie to Sudety i Suwalszczyzna. Tamtejsza gleba ma domieszkę elementów, które powodują produkcję między innymi radonu. Azbest z kolei występuje w większości bloków powstałych w latach 70., a także w kopalniach, więc ludzie tam pracujący lub mieszkający w najbliższej okolicy są narażeni na jego szkodliwe działanie. Obecnie badane są też małe cząstki zanieczyszczeń, szczególnie te o wielkości 2,5 mikrometra, pod względem wpływu na powstanie raka płuca. Można zatem powiedzieć, że wiedza w tym zakresie się rozszerza. Musimy jak najwięcej na ten temat mówić, ponieważ nadal panuje stygmatyzacja osób palących papierosy. Należy jednak wziąć pod uwagę, że osoby, które przed wieloma laty zaczynały palić papierosy, nie miały świadomości, że jest to szkodliwy nałóg. Teraz wstydzą się o tym mówić, co też blokuje ich przed wykonywaniem badań. Obecnie rozpoczynamy w Polsce badania przesiewowe, które stanowią największy krok w zakresie wykrywalności raka płuca od 50 lat.

Aby analiza mogła się odbyć, trzeba zdiagnozować pacjentów z wczesnym rakiem płuca, więc osoby z grupy wysokiego ryzyka powinny się zgłaszać do badania. To ryzyko opiera się na wieku (55-74 lata) i wypalonych paczkach papierosów. Jeżeli wykryjemy zmianę w badaniach przesiewowych, to wyleczalność nowotworu jest bardzo wysoka. Ona sięga nawet 90 proc. Jeżeli zmiana ma rozmiar do 3 cm i nie ma przerzutów do węzłów chłonnych, to rokowanie jest bardzo dobre. Jest to jednak bardzo podstępny nowotwór, który przez długi czas nie daje żadnych objawów – zastrzega prof. Rzyman.

Czytaj więcej

Zdrowie

Czy cukier żywi raka? Specjalistka tłumaczy

Czy cukier przyczynia się do zwiększenia prawdopodobieństwa zachorowania na raka? Jaką dietę stos...

Ocena wyników badania opublikowanego na łamach „The Thorax Journal”

Jak zauważa prof. Małgorzewicz, cytowane badanie stanowi istotny krok w kierunku zrozumienia zależności między szkodliwą dla zdrowia dietą a ryzykiem wystąpienia nowotworów płuc. – Jeżeli chodzi o nowotwory płuc, to do tej pory nie było naukowych dowodów na istnienie związku pomiędzy tymi nowotworami a dietą. Pilotażowe obserwacje prowadziliśmy wraz z Profesorem Witoldem Rzymanem w ramach badania wczesnego wykrywania raka płuca.

W naszych badaniach obserwowaliśmy, że u osób, które palą, będąc tym samym w grupie ryzyka nowotworu, jakość diety była gorsza niż u populacji ogólnej. Pacjenci ci spożywali niewiele warzyw, owoców, czyli składników bogatych w antyoksydanty. W związku z tym można podejrzewać, że jest to czynnik mogący wpływać na rozwój chorób nowotworowych. Należy jednak podkreślić, że dotychczas przeprowadzono stosunkowo niewiele badań analizujących zależność pomiędzy sposobem odżywiania a ryzykiem wystąpienia nowotworu płuc. Te, które zostały opublikowane, pokazują pewne zależności, które należy poddać dalszej weryfikacji – zauważa prof. Małgorzewicz.

Sami autorzy badania opublikowanego na łamach „The Thorax Journal” zastrzegli, że niezbędne są dalsze analizy w tym zakresie, a zbierane przez 12 lat dane wymagają walidacji w oparciu o kolejne grupy osób oraz czynniki, których wówczas nie brano pod uwagę, a po latach mogłyby zaważyć na wynikach. – Jest to pierwsze badanie tego rodzaju. Ma charakter retrospektywny, co wiąże się z pewnego rodzaju niedoskonałościami, ale sami autorzy stwierdzają w podsumowaniu, że zgromadzone dane należy zweryfikować w oparciu o inne grupy etniczne. Czyli jeżeli chcemy uogólnić przedstawione wnioski, to musimy również zobaczyć, czy podobne zależności występują na przykład w Indiach lub w Afryce.

Droga do udowodnienia czegokolwiek jest bardzo długa. Do takich konkluzji dochodzą również autorzy – zauważa prof. dr hab. Witold Rzyman. – Samo badanie, na którym oparto artykuł, czyli PLCO (ang. Prostate, Lung, Colorectal, and Ovarian Cancer Screening Trial), było bardzo ciekawe i my cały czas się opieramy nasze analizy na danych zebranych od 155 tysięcy osób, które były następnie obserwowane przez ponad 12 lat. Dotyczyło ono udowodnienia skuteczności badań przesiewowych wśród osób, które miały zagrożenie nowotworami. Zebrano bardzo dokładne wywiady dotyczące różnych aspektów, w tym żywienia, używając do tego celu kwestionariusza, w którym zadawano szczegółowe pytania na temat między innymi codziennej diety. Zebrano też próbki krwi, które cały czas służą jako baza do badań. Uczestników podzielono na grupy w zależności od stopnia spożywania wysoko przetworzonych produktów.

W cytowanym artykule chińskich i amerykańskich autorów wzięto pod uwagę szczególnie dwie skrajne grupy: osoby, które jadły mało oraz tych, które regularnie sięgały po żywność wysoko przetworzoną. Na tej podstawie, a także uwzględniając w analizie czynniki współistniejące, takie jak między innymi palenie papierosów czy wiek i płeć, stwierdzono, że osoby, które często jadły produkty wysoko przetworzone, zapadają około 41 proc. częściej na raka płuca. Współczynnik ryzyka wynosił 1,4, co mówi o tym, że możliwość zachorowania u osoby spożywającej dużo UPF jest o 41 proc. większa niż u osoby spożywającej mało ultraprzetworzonych produktów – podsumowuje prof. dr hab. Rzyman.

Czytaj więcej

Styl życia

Dieta śródziemnomorska jest szczególnie korzystna dla kobiet. Co warto o niej wiedzieć?

Badanie wykazało, że dieta śródziemnomorska pozwala kobietom zachować szczupłą sylwetkę przez cał...

Przeciwwaga dla diety opartej na wysoko przetworzonej żywności

Mając na uwadze destrukcyjny wpływ wysoko przetworzonej żywności na ludzkie zdrowie, warto zadbać o dietę, która pozwoli zredukować ryzyko wystąpienia chorób nowotworowych. – Najlepiej przebadaną dietą, która ma korzystny wpływ na zdrowie, zarówno w kontekście chorób cywilizacyjnych, jak i chorób nowotworowych, jest dieta śródziemnomorska. Pozwala ona zmniejszać ryzyko sercowo-naczyniowe, ryzyko cukrzycy czy choroby otyłościowej. Jest to dieta o charakterze antyoksydacyjnym i przeciwzapalnym. Powstało wiele odmian tej diety, ale ich zasady są zbliżone do tych, stanowiących podstawę diety śródziemnomorskiej. Dotyczy to ilości błonnika, antyoksydantów, soli, cukru, tłuszczu. Obecnie promuje się też dietę opartą na produktach roślinne, które mogą mieć bardziej korzystny wpływ na zachowanie zdrowia w porównaniu do produktów pochodzenia zwierzęcego. Jednak z naukowego punktu widzenia to właśnie dieta śródziemnomorska jest najlepiej przebadana i rekomendowana – zaleca prof. Małgorzewicz.

W sytuacji, gdy mimo świadomego stosowania diety zalecanej przez specjalistów dojdzie do odstępstwa od jej zasad, wskazane jest zachowanie umiaru w spożywaniu produktów spoza listy rekomendowanych. Niewielkie ilości żywności wysoko przetworzonej prawdopodobnie nie wywierają istotnego wpływu na stan zdrowia. Należy jednak podkreślić znaczenie przestrzegania podstawowych zasad prawidłowego żywienia, zgodnie z którymi zaleca się spożycie w ciągu dnia około 25 g błonnika pokarmowego, 500 g warzyw i owoców (w proporcji około 300 g warzyw i 200 g owoców) oraz ograniczenie spożycia cukrów prostych i soli do minimum. Natomiast jeżeli nie przestrzegamy tych zaleceń, wówczas produkty przetworzone, nawet w niewielkiej ilości, ale spożywane regularnie przez lata, będą się wiązały z ryzykiem wystąpienia chorób cywilizacyjnych – konkluduje prof. Małgorzewicz.

Warto, by świadomość zagrożeń wynikających z regularnego spożywania wysoko przetworzonej żywności, a także wyniki badań potwierdzających zależność między nieprawidłową dietą a ryzykiem wystąpienia chorób nowotworowych, skłoniły do większej uważności przy komponowaniu codziennych posiłków. Przy zachowaniu wytycznych wyszczególnionych powyżej, sporadyczne odstępstwo od ustalonych zasad prawidłowego żywienia może wprawdzie nie zaważyć na ludzkim zdrowiu, ale decyzja o włączeniu wysoko przetworzonych przekąsek do codziennej diety – wręcz przeciwnie.

Źródła:
https://edition.cnn.com/2025/07/29/health/ultraprocessed-foods-lung-cancer-wellness https://thorax.bmj.com/content/early/2025/07/19/thorax-2024-222100