Badanie: Polacy za mało wiedzą o chorobach otępiennych. Oto ich nieoczywiste symptomy

Raport „Świadomość Polaków w zakresie chorób otępiennych i zaburzeń pamięci” został oparty na wynikach ankiety zleconej przez Szpital Medicover i przeprowadzonej w maju 2025 r. na Ogólnopolskim Panelu Badawczym Ariadna, na ogólnopolskiej próbie osób w wieku od 18 lat wzwyż. W badaniu wzięło 1090 respondentów. Kwoty dobrano według reprezentacji w populacji Polaków dla płci, wieku i wielkości miejscowości zamieszkania. Badanie przeprowadzono metodą CAWI.

Wyniki ankiety pokazały przede wszystkim brak świadomości respondentów w zakresie najczęstszych przyczyn otępienia, poza chorobą Alzheimera. O komentarz w sprawie poprosiliśmy lekarza neurologa. 

Czy pana zdaniem świadomość Polaków na temat chorób otępiennych jest wystarczająca?

Piotr Ślifirczyk, neurolog: Analiza danych z ankiety, a także ogólne obserwacje, wskazują, że świadomość Polaków na temat chorób otępiennych jest wciąż niewystarczająca i wymaga poprawy. Ponad połowa badanych (65 proc.) błędnie uważa, że trudności z pamięcią i koncentracją to naturalny proces starzenia się, podczas gdy mogą to być pierwsze sygnały chorób otępiennych. Podobnie 58 proc. respondentów postrzega problemy z pamięcią jako typowe dla starszego wieku, niekoniecznie świadczące o chorobie otępiennej.

Wydaje się, że w porównaniu do innych, bardziej nagłośnionych chorób, takich jak nowotwory czy choroby serca, wiedza o demencji jest na niższym poziomie. Braki w świadomości są szczególnie widoczne w zakresie różnorodności przyczyn otępienia. Poza chorobą Alzheimera, która jest najbardziej rozpoznawalna, inne częste formy otępienia, takie jak otępienie czołowo-skroniowe (czwarta najczęstsza przyczyna zaburzeń poznawczych, dotycząca nawet co 20 osoby z otępieniem), są znane zaledwie14 proc. respondentów. Jeszcze gorzej jest w przypadku otępienia z ciałami Lewy'ego (5-20 proc. przyczyn otępienia), o którym wiedzę ma tylko 6 proc. badanych.

Największy niepokój budzi jednak brak wiedzy o otępieniu naczyniowym (druga najczęstsza przyczyna otępienia), wskazanym przez zaledwie 12 proc. osób. Jest to szczególnie alarmujące, ponieważ otępienie naczyniowe jest problemem, którego postępowanie można skutecznie zatrzymać lub zahamować poprzez eliminację czynników ryzyka chorób sercowo-naczyniowych.

Przyczyną tych braków w świadomości może być kilka czynników. Po pierwsze, bagatelizowanie wczesnych objawów jako naturalnego procesu starzenia się. Po drugie, brak wystarczającej edukacji publicznej na temat różnych typów otępienia i ich specyfiki. Po trzecie, fakt, że otępienie często rozwija się podstępnie, a objawy początkowe mogą być subtelne i łatwe do przeoczenia, zarówno przez samych chorych, jak i ich otoczenie. Wreszcie, niedostateczna wiedza lekarzy pierwszego kontaktu. Z badań w Wielkiej Brytanii wynika, że często nie rozpoznają oni wczesnych objawów otępienia (czułość tylko 56 proc.). Sami lekarze rodzinni przyznają, że brakuje im wiedzy, czasu i narzędzi do wczesnej diagnostyki, co zmniejsza szansę na szybką interwencję.

Czytaj więcej

Nauka

Dlaczego mózgi kobiet wolniej się starzeją? Naukowcy wskazali potencjalną przyczynę

Statystyki pokazują, że kobiety żyją dłużej niż mężczyźni. Okazuje się też, że ich mózg starzeje...

Co absolutnie każdy powinien wiedzieć na temat chorób otępiennych?

Każdy powinien wiedzieć, że trudności z pamięcią, koncentracją czy wykonywaniem codziennych czynności, choć często przypisywane starzeniu się, mogą być pierwszymi sygnałami chorób otępiennych i nie należy ich bagatelizować. Kluczowe jest zrozumienie, że wczesne rozpoznanie zaburzeń poznawczych daje większą szansę na ograniczenie ich skutków w przyszłości. Najważniejsze sygnały alarmowe, na które należy zwrócić uwagę, to problemy pamięciowe. Zapominanie niedawnych wydarzeń, powtarzanie tych samych pytań, trudności w przypominaniu sobie informacji, problemy z pamiętaniem o zaplanowanych czynnościach czy spotkaniach, zapominanie o przyjmowaniu leków, kłopoty z nauczeniem się obsługi nowych urządzeń.

Zaburzenia orientacji to kolejny niepokojący symptom. Dezorientacja w czasie i miejscu, problemy z rozpoznawaniem znajomych osób i otoczenia, trudność przypomnienia sobie układu znanych ulic lub zagubienie się w znanej okolicy to objawy mocno niepokojące.

Problemy z mową i językiem, trudności ze znalezieniem właściwych słów, nieprawidłowe budowanie zdań, problemy z przekazywaniem wiadomości na piśmie to dalsze możliwe objawy, które powinien znać przeciętny człowiek i które powinny skłonić do dalszej diagnostyki. Mniej widoczne, ale ważne objawy to trudności w planowaniu i realizacji złożonych czynności, kłopoty z załatwianiem spraw w urzędzie, trudność zarządzania budżetem domowym, niewłaściwa obsługa urządzeń. Zmiany w zachowaniu i nastroju, choć najmniej niepokojące dla respondentów badania, mogą być istotnymi objawami.

Warto pamiętać, że objawy podawane przez respondentów jako niepokojące (np. zaburzenia orientacji) wskazują już na otępienie w stopniu lekkim. Konieczne jest uświadomienie społeczeństwa na temat bardziej dyskretnych objawów, które pojawiają się na wcześniejszych etapach choroby

Czy są jakieś osobnicze czynniki genetyczne, które predysponują człowieka do wystąpienia tego rodzaju schorzeń?

Tak, czynniki genetyczne odgrywają istotną rolę w rozwoju chorób otępiennych, zwłaszcza choroby Alzheimera. Chociaż większość przypadków choroby Alzheimera (około 85 proc.) to tzw. zachorowania sporadyczne, czyli bez wyraźnego podłoża genetycznego, istnieją formy dziedziczne. Najlepiej poznanym genetycznym czynnikiem ryzyka wystąpienia późnej formy choroby Alzheimera jest obecność izoformy e4 genu APOE. Posiadanie jednej lub dwóch kopii tego genu zwiększa ryzyko zachorowania, choć nie daje to pewności co do rozwoju choroby. Wczesne formy choroby Alzheimera, które pojawiają się przed 65 rokiem życia, są często związane z mutacjami w trzech genach: białka prekursora amyloidu (APP), preseniliny 1 (PSEN1) oraz preseniliny 2 (PSEN2). Mutacje w tych genach są odpowiedzialne za rozwój rodzinnej, autosomalnie dominującej postaci choroby Alzheimera.

Inne rodzaje otępienia również mogą mieć podłoże genetyczne i występować rodzinnie. Przykłady to otępienie czołowo-skroniowe czy choroba Huntingtona. Warto jednak podkreślić, że obciążenie genetyczne nie jest jedynym czynnikiem rozwoju demencji. Istotną rolę odgrywają również czynniki środowiskowe, dieta i styl życia.

Czytaj więcej

Nauka

Europejski Dzień Mózgu. Czyj mózg jest większy: kobiecy czy męski?

Być może obchodzony dzisiaj Europejski Dzień Mózgu stanie się okazją do tego, by przypomnieć sobi...

Czy jakieś zachowania, zaniedbania mogą zwiększać ryzyko wystąpienia tego rodzaju choroby?

Absolutnie tak. Styl życia i codzienne nawyki mają ogromny wpływ na zdrowie mózgu i mogą znacząco zwiększać lub zmniejszać ryzyko rozwoju chorób otępiennych. Badania wskazują, że działania zmniejszające ryzyko demencji powinny być podejmowane przez całe życie. Siedzący tryb życia negatywnie wpływa na zdrowie sercowo-naczyniowe i dotlenienie mózgu, co zwiększa ryzyko otępienia naczyniowego i innych form demencji. Regularny ruch dotlenia mózg, stymuluje produkcję czynników wzrostu neuronów i poprawia funkcje poznawcze. Dieta uboga w składniki odżywcze, a bogata w przetworzoną żywność, cukry i tłuszcze trans może prowadzić do stanów zapalnych i uszkodzeń naczyń krwionośnych, co z kolei zwiększa ryzyko otępienia. Odpowiednie odżywianie, bogate w kwasy omega-3, witaminy i antyoksydanty, wspiera koncentrację, pamięć i ogólną kondycję mózgu.

Chroniczny brak snu lub jego niska jakość zaburzają procesy regeneracyjne w mózgu, co może prowadzić do akumulacji toksyn i uszkodzeń neuronów. Sen jest kluczowy dla konsolidacji pamięci i usuwania toksyn. Podobnie długotrwały stres negatywnie wpływa na komórki nerwowe i może prowadzić do zaburzeń poznawczych. Nauka skutecznych technik relaksacyjnych jest ważna dla ochrony mózgu.

Mózg potrzebuje wyzwań, aby pozostać w formie. Brak aktywności umysłowej, takiej jak czytanie, nauka nowych umiejętności czy gry logiczne, może osłabiać połączenia nerwowe i zmniejszać rezerwę poznawczą. Brak kontaktów społecznych negatywnie wpływa na zdrowie psychiczne i poznawcze. Aktywne życie towarzyskie stymuluje mózg i redukuje stres.

Choroby takie jak nadciśnienie, cukrzyca, wysoki poziom cholesterolu, otyłość czy depresja, jeśli nie są odpowiednio leczone, znacząco zwiększają ryzyko rozwoju otępienia. Dbanie o zdrowie naczyniowe jest kluczowe dla zapewnienia mózgowi odpowiedniego dotlenienia i składników odżywczych. W końcu powtarzające się urazy głowy, nawet te łagodne, mogą zwiększać ryzyko rozwoju demencji w późniejszym życiu. Ochrona głowy przed urazami minimalizuje ryzyko uszkodzeń mózgu.

W zaawansowanych stadiach otępienia mogą pojawić się zaniedbania higieniczne i błędy w odżywianiu, co dodatkowo pogarsza stan pacjenta.

Czy przebieg chorób otępiennych wygląda inaczej u kobiet i mężczyzn?

Badania epidemiologiczne wskazują, że kobiety dwukrotnie częściej niż mężczyźni zapadają na chorobę Alzheimera. Przyczyny tego zjawiska są złożone i nie do końca poznane, ale obejmują zarówno czynniki biologiczne, jak i społeczne. To, że kobiety chorują częściej na chorobę Alzheimera, wynika częściowo z dłuższej średniej długości życia kobiet, ale także z innych czynników. Istnieją dowody sugerujące, że choroba Alzheimera u kobiet może przebiegać w sposób bardziej zaawansowany i postępować szybciej. Patologiczne zmiany w mózgu, takie jak akumulacja blaszek amyloidowych i splątków neurofibrylarnych, mogą rozwijać się u nich szybciej. Zmiany hormonalne, zwłaszcza spadek poziomu estrogenów po menopauzie, są badane jako potencjalny czynnik wpływający na większą podatność na chorobę Alzheimera.

Niektóre czynniki ryzyka mogą inaczej wpływać na kobiety i mężczyzn. Na przykład, współwystępująca depresja jest czynnikiem ryzyka otępienia dla kobiet, natomiast udar mózgu dla mężczyzn. Inne badania wskazują na różnice w wpływie czynników genetycznych w połączeniu z wysokim ciśnieniem tętniczym na ryzyko rozwoju zaburzeń poznawczych u różnych płci.

Chociaż ogólne objawy otępienia są podobne, subtelne różnice w prezentacji mogą występować. Na przykład, kobiety mogą wykazywać większą czujność w kwestii zaburzeń orientacji i problemów z pamięcią, co może prowadzić do wcześniejszego zgłaszania się po pomoc.